ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΤΗΛΕΜΑΧΟΥ ,ΚΑΙ Η ΧΑΜΕΝΗ ΑΣΤΕΡΙΔΑ

Το ταξίδι του Τηλέμαχου, Μια πολύ καλή θεωρεία  πολύ καλού  φίλου που  συζητάμε  τα  Ομηρικά  

από  το διαδύκτιο..,,  και  θα επανέλθω  σε διαστήματα  και 

με άλλες αναρτήσεις και θεωρείες  και  χάρτες  για  το  νησάκι το οποίο  ήταν  ο  φωτεινός φάρος, μία πινακίδα κατεύθυνσης που θα μας καθοδηγούσε στο σωστό δρόμο που γνώριζε ο Όμηρος προς την πραγματική ομηρική  Ιθάκη  ,που ψάχνουμε  χιλιάδες  χρόνια!

    Ένα απ’ τα επιμέρους επεισόδια της Οδύσσειας, είναι και το ταξίδι του Τηλέμαχου από την Ιθάκη στην Πύλο του Νέστορα και στην Σπάρτη του Μενέλαου, που έγινε ύστερα από την παρότρυνση της θεάς Αθηνάς, με στόχο την συγκέντρωση πληροφοριών για την τύχη του αγνοούμενου πατέρα του, του Οδυσσέα.

«Καράβι καλοτάξιδο μέ εἴκοσι κουπολάτες

ρίξε στή θάλασσα καί γιά τόν πολυπλανημένο

πατέρα σου πήγαινε νά ρωτήσεις ὅ,τι ξέρουν,

εἴτε σοῦ πεῖ ἄνθρωπος κανείς εἴτε ἀπ’ τόν Δία θ’ ἀκούσεις

φωνή, πού προπαντός μηνάει νέα στούς ἀνθρώπους. Βάλε

πρῶτα στήν Πύλο ρότα, τόν σοφό Νέστορα ρώτα,

κεῖθε στή Σπάρτη, στόν ξανθό Μενέλαο, πού ἦρθε πίσω

τελευταῖος ἀπ’ τούς χαλκοθώρηκτους Ἀχαιούς.»

(α 279-286)

       Καθώς ο δρόμος που ακολούθησε ο Τηλέμαχος, είχε μια λογική συνέχεια και μια απολύτως ορθή γεωγραφικώς πορεία, από την Ιθάκη προς την Πύλο της Πελοποννήσου κι από εκεί στην Σπάρτη, το ίδιο πρέπει να ίσχυε για όλο το ταξίδι του. Θα πρέπει να πραγματοποιήθηκε σε μια αληθινή διαδρομή, που περνούσε βέβαια από γνωστούς σε όλους τους ανθρώπους τόπους και χαρακτηριστικά γεωγραφικά μέρη. Ωστόσο, στην επιστροφή του πρίγκιπα της Ιθάκης στο νησί του, συνάντησε πάνω στο δρομολόγιό του ένα ιδιαίτερο σημείο, το οποίο αποτέλεσε για      τους μελετητές του Ομήρου ένα μεγάλο μυστήριο και φοβερά άλυτο πρόβλημα, στην προσπάθειά τους να επαληθεύσουν την καταγεγραμμένη περιγραφή του. Ο ποιητής μας πληροφορεί για κάποιο νησάκι, την Αστερίδα ( Ἀστερίς ), η οποία ήταν η βάση ανάπτυξης της ύπουλης ενέδρας που έστησαν οι μνηστήρες, παραμονεύοντας το θάνατο του διαδόχου στο θρόνο της Ιθάκης.

«Μνηστῆρες δ’ ἀναβάτες ἐπέπλεον ὑγρά κέλευθα,

Τηλεμάχῳ φόνον αἰπύν ἐνί φρεσίν ὁρμαίνοντες.

ἔστι δέ τις νῆσος μέσσῃ ἁλί πετρήεσσα,

μεσσηγύς Ἰθάκης τε Σάμοιό τε παιπαλοέσσης,

Ἀστερίς, οὐ μεγάλη. λιμένες δ’ ἔνι ναύλοχοι αὐτῇ

ἀμφίδυμοι˙ τῇ τόν γε μένον λοχόωντες Ἀχαιοί.»

«Ἐξάλλου οἱ μνηστῆρες πού ἀπόπλευσαν διασχίζαν ἤδη

τούς ὑγρούς δρόμους κλώθοντας φόνο τοῦ Τηλεμάχου

μιαρό. Μεσοπέλαγα ὑπάρχει κάποιο πετρονήσι,

στήν πολύβραχη Σάμη μεταξύ καί τήν Ἰθάκη,

ὄχι μεγάλο, ἡ Ἀστερίδα˙ μά ἔχει δίδυμους κόρφους,

ἀπάνεμα λιμάνια. Οἱ Ἀχαιοί ἐκεῖ τοῦ ἔστησαν ἐνέδρα.»

(δ 842-847)

     

Την περίφημη Αστερίδα, κανείς δεν μπόρεσε μέχρι τώρα να την καταδείξει στον τοπογραφικό χάρτη, με κοινώς αποδεκτά στοιχεία που  να ανταποκρίνονται τέλεια στα δεδομένα του ποιητή και της ανθρώπινης λογικής. Δυστυχώς, οι ειδικοί δεν έχουν δώσει καμιά σαφή απάντηση, παρ’όλη τη σπουδαιότητα του θέματος, καθώς σίγουρα πρόκειται για ένα κομβικό σημείο, το οποίο αμέσως θα μας έδειχνε την πορεία που πρέπει να ακολουθήσουμε για την πραγματική Ιθάκη. Αν πετυχαίναμε να θέσουμε ένα τέρμα στην πολύκροτη υπόθεση εντοπισμού της «Ἀστερίς», θα ήταν πλέον απλό να προσδιορίσουμε το λιμάνι προορισμού του πλοίου, το Ρείθρο, οπότε στη συνέχεια θα αναγνωρίζαμε με ευκολία την ίδια την πόλη του Οδυσσέα. Θα λειτουργούσε δηλαδή ως φωτεινός φάρος, μία πινακίδα κατεύθυνσης που θα μας καθοδηγούσε στο σωστό δρόμο που γνώριζε ο Όμηρος, κι όχι σε κάποιον άλλον τυχαίο και αυθαίρετο,που το μόνο που καταφέρνει είναι να μας αποπροσανατολίσει.

        Όλοι όμως οι ερευνητές που ασχολήθηκαν με το ζήτημα, επέλεξαν απρόσεκτα, βεβιασμένα και ίσως πονηρά τη δική τους Αστερίδα, αυτήν που εξυπηρετούσε την προσωπική τους θεωρία περί ομηρικής Ιθάκης. Έτσι η Αστερίδα, λανθασμένα ταυτίστηκε κατά καιρούς με τη νήσο Δασκαλιό μεταξύ Κεφαλλονιάς και Ιθάκης, με τη νήσο Αρκούδι ή το Μεγανήσι νότια της Λευκάδας, με τις νήσους Βαρδιάνους της Παλικής χερσονήσου, με μία από τις Εχινάδες και τέλος ακόμη και με ολόκληρη τη σημερινή νήσο Ιθάκη! Πραγματικά, κάθε μία από αυτές τις προτάσεις για τη ταυτοποίηση της Αστερίδας,παρουσιάζει τα δικά της ανυπέρβλητα προβλήματα, καθώς είναι ευάλωτη στην αντικειμενική κριτική και δεν ανταποκρίνεται πλήρως στα στοιχεία που μας παραδίδει ο ποιητής.

      Σύμφωνα πάντα με το αρχαίο κείμενο, η Αστερίδα θα πρέπει να ήταν μία νήσος (ἔστι δέ τις νῆσος) πολύ μικρή σε μέγεθος, μιας και τονίζεται με έμφαση ότι ήταν «οὐ μεγάλη». Μάλιστα κάπου αλλού, όταν η Αθηνά θέλει να προειδοποιήσει τον Τηλέμαχο για να αποφύγει την ενέδρα, την υποβιβάζει ακόμα πιο πολύ ως νησί, αποφεύγοντας χαρακτηριστικά να αναφέρει το όνομά της.

«μνηστήρων σ’ ἐπιτηδές ἀριστῆες λοχόωσιν

ἐν πορθμῷ Ἰθάκης τε Σάμοιό τε παιπαλοέσσης,

ἱέμενοι κτεῖναι, πρίν πατρίδα γαῖαν ἱκέσθαι. ….

ἀλλά ἑκάς νήσων ἀπέχειν εὐεργέα νῆα,

νυκτί δ’ ὁμῶς πλείειν˙ πέμψει δέ τοι οὖρον ὄπισθεν

ἀθανάτων ὃς τίς σε φυλάσσει τε ῥύεταί τε.»

«σοῦ ἑτοίμασαν οἱ μνηστῆρες καλοστημένη ἐνέδρα

στό δίαυλο μεταξύ Σάμης κατάβραχης καί Ἰθάκης

γιατί στήν πατρίδα πρίν πᾶς νά σέ σκοτώσουν θέλουν. ….

μακριά πάντως ἀπ’ τά νησιά τό στέρεο πλοῖο σου

κράτα καί ἀρμένιζε νύχτα. Οὔριο ἀέρα θά στείλει κάποιος

     θεός πίσω σου, ὅποιος εἶναι προστασία καί σωτηρία σου.»

(ο 28-35) 

         Σε αυτό το σημείο, παράλληλα με τη μη αναφορά του ονόματος          « Ἀστερίς », πληροφορούμαστε επίσης πως δεν πρόκειται για ένα και μοναδικό νησί, καθώς ο πληθυντικός « νήσων » είναι αναμφισβήτητος. Ένα αξιοπρόσεχτο φαινόμενο, το οποίο ξαναπαρουσιάζεται, όταν ο Τηλέμαχος εκτελεί αυτό το επικίνδυνο ταξίδι.

«τοῖσιν δ’ ἴκμενον οὖρον ἵει γλαυκῶπις Ἀθήνη,

λάβρον ἐπαιγίζοντα δι’ αἰθέρος, ὄφρα τάχιστα

νηῦς ἀνύσειε θέουσα θαλάσσης ἁλμυρόν ὕδωρ.

βάν δέ παρά Κρουνούς καί Χαλκίδα καλλιρέεθρον.

Δύσετό τ’ ἠέλιος σκιόωντό τε πᾶσαι ἀγυιαί˙

ἡ δέ Φεάς ἐπέβαλλεν ἐπειγομένη Διός οὔρῳ,

ἠδέ παρ’ Ἤλιδα δῖαν, ὅθι κρατέουσιν Ἐπειοί.

ἔνθεν δ’ αὖ νήσοισιν ἐπιπροέηκε θοῇσιν,

ὁρμαίνων ἤ κεν θάνατον φύγοι ἦ κεν ἁλώῃ.»

«Πίσω του λάβρο ἄνεμο εὐνοϊκό ἡ Ἀθηνᾶ ἡ σπιθομάτα

ἔστειλε πού φυσοῦσε ἀπ’ τά ούράνια γιά νά διασχίζει

τό ἁρμυρό νερό τοῦ πέλαου ταχύτατα τό σκάφος.

Κι ὅταν τούς Κρουνούς καί τήν πολύβρυση παρακάμψαν

Χαλκίδα, ἔδυσε ὁ ἥλιος καί σκοτεινιάσαν οἱ δρόμοι ὅλοι.

Δρομαῖο τό πλοῖο του ἐτρεχε σπρωγμένο ἀπ’ τοῦ Δία τόν οὔριο

ἄνεμο πρός τίς Φεές, μά ὡς τή θεϊκιά Ἤλιδα περνώντας,

τῶν Ἐπειῶν τή γῆ, κατευθυνόταν στά  βραχονήσια,

           τόν ζῶσαν φίδια μήν πιαστεῖ καί χάρο δέν ξεφύγει.»  

(ο 294-300)

          Στους παραπάνω στίχους, όχι μόνο επαναλαμβάνεται η χρήση πληθυντικού για τα νησιά όπου προσδιορίζεται περίπου η θέση της ενέδρας, αλλά τα αναφέρει κι ως «νήσοισιν ἐπιπροέηκε θοῇσιν». Κατά λέξη αυτό σημαίνει: «βραχονήσια που κινούνται γρήγορα». Δεν είναι όμως τα νησιά που κινούνται, αλλά μοιάζουν να εκτελούν μια κίνηση, αντίθετη απ’ αυτή του πλοίου που διέρχεται κοντά τους και τα αφήνει γρήγορα πίσω του. Κι αυτό γιατί λόγω του μικρού τους μεγέθους, φαίνονται να περνάνε ταχύτατα δίπλα στο πλοίο, σε σχέση βέβαια με τις γύρω σταθερές ή πιο αργοκίνητες, μακρινές και εκτεταμένες ακτές.

      Αυτό λοιπόν το σύμπλεγμα μικρών και βραχωδών νησιών, που ο ποιητής ονομάζει μία και μοναδική φορά ως «Ἀστερίς», έχει κάποια ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά από την περιγραφή του, που θα μας βοηθήσουν στην προσπάθειά μας να το εντοπίσουμε. Είναι «πετρήεσσα» (=πετρώδες), «μέσσῃ ἁλί» (=στη μέση της θάλασσας) και «μεσσηγύς Ἰθάκης τε Σάμοιό τε παιπαλοέσσης» (=ανάμεσα στην Ιθάκη και την κακοτράχαλη Σάμη). Ειδικά τα δύο τελευταία, ήταν αυτά τα οποία μπέρδευαν περισσότερο τους ερευνητές, καθώς δεν υπάρχουν κάποια ή τουλάχιστον ένα οποιοδήποτε νησάκι, στο χώρο μεταξύ Ιθάκης και Κεφαλλονιάς. Η μόνη εξαίρεση είναι το βραχονήσι Δασκαλιό, που όμως είναι άμεσα απορριπτέο, αφού σε καμιά περίπτωση δεν ταιριάζει στην πιθανή κατεύθυνση του πλοίου του Τηλέμαχου. Βρίσκεται συγκεκριμένα πολύ βόρεια του στενού Ιθάκης-Κεφαλλονιάς και εκ των πραγμάτων, μια υποτιθέμενη ενέδρα σε πλοίο που ερχόταν απ’ την Πύλο, θα ήταν απόλυτα αποτυχημένη, είτε προς τη σημερινή Ιθάκη να έπλεε αυτό, είτε προς την Κεφαλλονιά κι ακόμη περισσότερο προς τη Λευκάδα.

         Το θέμα γίνεται ακόμη πιο περίπλοκο, όταν χρειάζεται να συμβιβαστεί στη γνωστή περιγραφή το «μέσσῃ ἁλί», με το «μεσσηγύς». Πως είναι ποτέ δυνατόν, η Αστερίδα να βρίσκεται στη μέση της θάλασσας και ταυτόχρονα σε δύο τόσο κοντινά νησιά, όπως η σημερινή Ιθάκη και η Κεφαλλονιά;

       Για να επιλύσουμε το πρόβλημα, θα στραφούμε στο ίδιο το δρομολόγιο του πλοίου του Τηλέμαχου. Το νησί της Ιθάκης των Αχαιών, εκείνη την παλαιά εποχή, προσεγγιζόταν απ’ τις δυτικές ακτές της Πελοποννήσου, ακολουθώντας την πλέον δημοφιλή θαλάσσια διαδρομή, η οποία περνούσε πλησίον του ακρωτηρίου των Φεών (Κατάκολο Νομού Ηλείας). Ακτοπλοώντας πάνω σ’ αυτήν την πορεία ο Τηλέμαχος, μόλις προσπέρασε τις Φεές, άρχισε να νυχτώνει και να σκοτεινιάζει γύρω του, όπως μας αναφέρει ο ποιητής (Δύσετό τ’ ἠέλιος σκιόωντό τε πᾶσαι ἀγυιαί˙ ἡ δέ Φεάς ἐπέβαλλεν). Μετά, αφού πέρασε δίπλα απ’ την Ήλιδα των Επειών (την Ηλεία), κινήθηκε κατευθείαν προς τα επικίνδυνα βραχονήσια που ψάχνουμε. Άρα σ’ αυτό το σημείο, αμέσως μετά τις ακτές της Ηλείας και κατευθυνόμενοι προς την Κεφαλλονιά και την Ιθάκη, θα πρέπει να αναζητηθούν κάποιοι μικροί, βραχώδεις νήσοι σε σύμπλεγμα, που ήταν γνωστό κάποτε ως «Ἀστερίς».

     Αν κοιτάξουμε όμως το χάρτη του Ιονίου, θα διαπιστώσουμε μετά λύπης μας, πως κάτι τέτοιο δεν υπάρχει εκεί όπου μας το υποδεικνύει ο Όμηρος. Κανένα νησάκι ή σχηματισμός νησιών, δε συναντούμε μόλις περάσουμε την Ηλεία προς βορρά. Ωστόσο, τα πράγματα δεν ήταν ακριβώς έτσι πριν από περίπου 3.200 χρόνια, όταν έγινε αυτό το ταξίδι του Τηλέμαχου. Ο βυθομετρικός χάρτης είναι το μέσο που μας το αποκαλύπτει. Εξετάζοντας έναν τέτοιο χάρτη, θα διαπιστώσουμε πως στα ανοιχτά της Πελοποννήσου, στο θαλάσσιο χώρο μεταξύ Ηλείας, Ζακύνθου και Κεφαλλονιάς, υπάρχει μια υψομετρική διαμόρφωση του πυθμένα, που δημιουργεί σήμερα έναν ύφαλο. Είναι ο ύφαλος που ονομάζεται «Μοντεγκιού» ή αλλιώς «Μεσοκάναλη»! Λαμβάνοντας υπόψη μας, πως η στάθμη της θάλασσας έχει ανέβει περίπου έξι μέτρα απ’ την εποχή του Χαλκού, φαίνεται πολύ λογικό αυτό το αβαθές σημείο του πελάγους, να εξείχε τότε της επιφάνειας, τουλάχιστον κατά μερικά μέτρα, δημιουργώντας έτσι μια νησίδα ή κάποιες τέτοιες μαζί. Το σαθρό έδαφος, η διάβρωση των δυνατών κύματων, τα θαλάσσια ρεύματα του πορθμού της Ζακύνθου και κυρίως η έντονη γεωδυναμική, με την υπόψη περιοχή πάνω στο μεγάλο ρήγμα του Ιονίου, σίγουρα συνέβαλαν τα μέγιστα στην εξαφάνιση απ’ τα μάτια μας, της γεωγραφικής θέσεως που μας παραδίδει ο ποιητής, με το αρχαίο όνομα της Αστερίδας. Αυτή, βρίσκεται τώρα 2 έως 8 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας και φαίνεται χαρακτηριστικά, πως δεν ήταν μόνο μια απλή και μοναδική βραχονησίδα. Ήταν τουλάχιστον δύο ή τρεις μαζί, με μία μεγαλύτερη κεντρική (περίπου μήκους 1 km και πλάτους 150 m), ενώ απ’ ό,τι έχει απομείνει από αυτές, παρατηρώντας τον τρόπο που έχει διαμορφωθεί σήμερα ο βυθός, διαπιστώνουμε ότι εκεί, θα μπορούσαν να βρίσκονται επίσης και κολπίσκοι πρόσκαιρης στάθμευσης σκαφών, όπως μας περιγράφουν οι στίχοι: «λιμένες δ’ ἔνι ναύλοχοι αὐτῇ ἀμφίδυμοι˙» (=υπάρχουν λιμάνια πρόσκαιρης παραμονής κι απ’ τις δυο πλευρές της).     

      Σύμφωνα με τη γεωγραφική εξέλιξη της περιοχής του Ιονίου, το συγκεκριμένο σημείο το 6000 π.Χ., ήταν περίπου 15 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας και συνεπώς, με τη επιβεβαιωμένη επιστημονικά και σταθερή άνοδο της στάθμης των υδάτων, της τάξεως των 2 mm ανά έτος, η Αστερίδα το 1200 π.Χ., είχε τουλάχιστον 5 μέτρα ύψος, μετρώντας από το τωρινό βάθος, χωρίς να προσμετρήσουμε την τοπική τεκτονική καθίζηση του μονόκλινου ρήγματος, επί του οποίου βρίσκεται η νησίδα και τη θαλάσσια διάβρωση, στην υπόψη ευπρόσβλητη ζώνη εκριξηγενών πετρωμάτων.

     Με σιγουριά λοιπόν πλέον, μπορούμε να μιλάμε για τον επιτυχή εντοπισμό ενός πετρώδους συμπλέγματος αρχαίων νησίδων, με μικρή έκταση και στη μέση της θάλασσας. Άρα, καταλήγουμε στο ελπιδοφόρο συμπέρασμα, πως η συγκεκριμένη θέση ίσως να είναι η αναζητούμενη, καθώς καλύπτει τα γενικά δεδομένα του έπους και κυρίως βρίσκεται πάνω στη ρότα του πλοίου, απ’ τη δυτική Πελοπόννησο προς την Κεφαλλονιά-Ιθάκη.

     Αν όμως είναι πράγματι αυτή η Αστερίδα, πως δικαιολογείται να προσδιορίζεται ως «μεσσηγύς»(=ανάμεσα) ή ως «ἐν πορθμῷ»(=μέσα στο θαλάσσιο δίαυλο) της Ιθάκης(Κεφαλλονιάς) και της Σάμης(σημερινής Ιθάκης), αφού είναι σε τόσο μακρινή απόσταση κι απ’ τις δύο παραπάνω νήσους; Η απάντηση παρουσιάζεται εύκολα μπροστά στα μάτια μας, αρκεί να φανταστούμε τον εαυτό μας εκείνη την εποχή, πάνω σ’ ένα πλοίο σαν αυτό του Τηλέμαχου, στην ίδια πορεία και στο ίδιο ακριβώς σημείο μετά τη δυτική ακτή της Ήλιδας (Ηλείας).

                     « ἔνθεν δ’ αὖ νήσοισιν ἐπιπροέηκε θοῇσιν »

    Στο οπτικό μας πεδίο θα εμφανίζονταν τα βραχονήσια της Αστερίδας (ύφαλοι Μόντεγκιου), να βρίσκονται φαινομενικά μπροστά στο θαλάσσιο στενό και μεταξύ της νήσου Ιθάκης στα αριστερά και της νήσου Σάμης στα δεξιά. Μάλιστα, η ακριβής τοποθέτηση των μικρών νησίδων σ’αυτήν  τη νοητή ευθεία, η οποία αποτελεί την προέκταση του προαναφερθέντος ευθύγραμμου διαύλου, κατεύθυνε σωστά κι από το συντομότερο δρόμο το πλοίο, μέχρι το λιμάνι Ρείθρο του σημερινού Πόρου Κεφαλληνίας. Εκεί, όπου υπό φυσιολογικές συνθήκες θα πήγαινε κι ο Τηλέμαχος.

    

     Άρα, οι αρχαίοι ναυτικοί που έπλεαν προς την ομηρική Ιθάκη, μόλις εγκατέλειπαν την ασφάλεια των ακτών της δυτικής Πελοποννήσου, χρησιμοποιούσαν την Αστερίδα, ως βασική σημαδούρα τροχοδρόμησης.

      Με αυτήν προσπαθούσαν να βάλουν το πλοίο, πάνω στην ευθεία που σχηματίζει το στενό της Ιθάκης και της Σάμης, για να ακολουθήσουν την καλύτερη πορεία μέχρι τις ανατολικές ακτές της Ιθάκης(Κεφαλλονιάς). Αν κατάφερναν να βλέπουν τη νησίδα Αστερίδα, με την προβολή της στον ορίζοντα, ανάμεσα στα δυο νησιά, Ιθάκη και Σάμη, τότε σίγουρα θα είχαν χαράξει ορθή ρότα. Για μια δύσκολη εποχή με ανύπαρκτα όργανα ναυσιπλοΐας, η εξεύρεση χαρακτηριστικών σταθερών σημείων που θα βοηθούσαν στην πλοήγηση, ήταν επιτακτική.Έτσι η Αστερίδα, προφανώς όφειλε το αρχαίο όνομά της σ’ αυτό το γεγονός, καθώς ήταν ένα σημαντικό σημάδι για την περιοχή, το οποίο προσανατόλιζε με πρακτικό τρόπο τους ναυτικούς προς την Ιθάκη, όπως κάνανε και τα αστέρια στο νυχτερινό ουρανό!

     Ο Όμηρος και οι άνθρωποι στο μακρινό παρελθόν, δε διέθεταν την πολυτέλεια των τοπογραφικών χαρτών. Τέτοιοι χάρτες συντάχθηκαν για πρώτη φορά, χάρη στην απόλυτα γεωμετρική αντίληψη που είχαν οι Μιλήσιοι για την οικουμένη τον 6^ο π.Χ. αιώνα, δίδοντας στο κοινό μια αυστηρώς λογική, επίπεδη και συμμετρικώς πειθαρχημένη εικόνα του φυσικού περιβάλλοντος. Οι Αχαιοί αντίθετα, είχαν μια στερεοσκοπική, ανάγλυφη και πιο απλή μέθοδο αντίληψης των γεωγραφικών τοποθεσιών που έβλεπαν γύρω τους. Γι’αυτούς, η Αστερίδα που βρισκόταν στο δρόμο τους για την Ιθάκη, παρ’όλο που ήταν μόνο φαινομενικά ανάμεσα Ιθάκης και Σάμης, μπορούσε κάλλιστα να εκληφθεί και να αναφερθεί εκεί, ως να είναι η κανονική της θέση κι ας μην είναι καθόλου έτσι στην πραγματική, ορθολογική διάσταση του χάρτη. Εξάλλου, το σημερινό ελληνικό όνομα «Μεσοκάναλη» του συγκεκριμένου υφάλου, δεν είναι καθόλου τυχαίο. Οι ντόπιοι ναυτικοί και ψαράδες της περιοχής, γνώριζαν πάντα την ιδιομορφία και τη χρήση της θέσεως του αρχαίου νησιού, που ο ποιητής το ήξερε ως Αστερίδα. Για τον απλό κόσμο,ο τωρινός ύφαλος στα ανοιχτά της Ηλείας, από παλιά ήταν κι εξακολουθεί να είναι, κοιτώντας τον απ’ το νότο, μπροστά κι ακριβώς στη μέση του στενού φυσικού καναλιού, το οποίο σχηματίζουν η Κεφαλλονιά και η Ιθάκη στον ορίζοντα. Έτσι λοιπόν, το «μέσσῃ ἁλί πετρήεσσα» συμβιβάζεται στο κείμενο με το «μεσσηγύς Ἰθάκης τε Σάμοιό τε», αφού οι νησίδες της Αστερίδας που ταυτοποιήσαμε, ήταν και μεσοπέλαγα αλλά κι οπτικά μέσα στο μοναδικό θαλάσσιο στενό,που χωρίζει τα δύο νησιά του Ιονίου.

   

    Άρα η «Ἀστερίς», είναι εκεί όπου θα έπρεπε να βρισκόταν σύμφωνα με το έπος και τώρα μπορούμε να καταλάβουμε απόλυτα, γιατί ο συνετός Τηλέμαχος, μετά τις Φεές απροκάλυπτα έβαλε πλώρη προς αυτήν, παρ’ όλο που η Αθηνά του επέστησε ειδικά την προσοχή, να μην περάσει απ’ αυτά τα κρίσιμα νησιά. Ήταν υποχρεωτική η διέλευση, τουλάχιστον κοντά από εκείνο το χώρο, στο μοναδικό δρόμο από το νότο προς το νησί της ομηρικής Ιθάκης. Για αυτό σίγουρα το λόγο, οι ύπουλοι θαλάσσιοι ληστές των αλλοτινών χρόνων, παραφύλαγαν συχνά σ’ αυτό το κομβικό σημείο τα θύματά τους, όπως περιγράφεται πως έκαναν και οι μνηστήρες στην Οδύσσεια.

     Οι επικίνδυνες νησίδες, θα πρέπει να θεωρηθούν ως το απώτερο άκρο μιας ζώνης θανάτου, εντός της οποίας περιπολούσαν διαρκώς οι μνηστήρες, στην προσπάθειά τους να ξεπαστρέψουν τον διάδοχο του θρόνου της Ιθάκης. Η θεά Αθηνά εξάλλου, δεν τοποθετεί το σημείο της παγίδας ακριβώς στην Αστερίδα, όπως θα ήταν και το πιο φυσιολογικό προκειμένου να προφυλαχτεί καλύτερα ο προστατευόμενός της, αλλά τον ενημερώνει πως οι επίδοξοι δολοφόνοι του, βρίσκονται «ἐν πορθμῷ», μπροστά στο θαλάσσιο στενό Ιθάκης και Σάμης (ο 29). Στο θαλάσσιο χώρο μετά την Αστερίδα δηλαδή, μέχρι ακόμη και τις βορειοανατολικές ακτές της Κεφαλλονιάς, αρμένιζαν οι μνηστήρες, καραδοκώντας για το πλοίο που μετέφερε τον Τηλέμαχο. Όλη αυτή η ευρεία περιοχή είναι πράγματι μπροστά στο θαλάσσιο στενό της Κεφαλλονιάς και Ιθάκης και η οργάνωση μιας ενέδρας, καλύπτει πλήρως όλες τις πιθανές πορείες προσέγγισης του λιμανιού Ρείθρο στον Πόρο.

     Σε κάποιους στίχους πάλι, οι ίδιοι οι πανούργοι μνηστήρες, μας μαρτυρούν την προσεκτικά σχεδιασμένη και αλάνθαστη τακτική τους.

«τοῖσιν δ’ Ἀντίνοος μετέφη, Εὐπείθειος υἱός˙

΄΄ὤ πόποι, ὡς τόνδ’ ἄνδρα θεοί κακότητος ἔλυσαν.

ἤματα μέν σκοποί ἷζον ἐπ’ ἄκριας ἠνεμοέσσας

αἰέν ἐπασσύτεροι˙ ἅμα δ’ ἠελίῳ καταδύντι

οὔ ποτ’ ἐπ’ ἠπείρου νύκτ’ ἄσαμεν, ἀλλ’ ἐνί πόντῳ

νηΐ θοῇ πλείοντες ἐμίμνομεν Ἠῶ δῖαν,

Τηλέμαχον λοχόωντες, ἵνα φθίσωμεν ἑλόντες αὐτόν˙»

«Κι ὁ γιός τοῦ Εὐπείθη ὁ Ἀντίνοος τούς εἶπε:

΄΄Κοίτα ἐκεῖ, πῶς τόν γλίτωσαν ἀπ’ τό χάρο οἱ θεοί τοῦτον!

 Στ’ ἀνεμόδαρτα κορφοβούνια οἱ σκοπιές ὅλη μέρα παραμόνευαν

ἡ μιά πίσω ἀπ’ τήν ἄλλη, κι ὡς ὁ ἥλιος βούταε,

 δέν διανυκτερεύαμε στή στεριά ποτέ μας˙περιμέναμε στό γοργό ἀρμενίζοντας καράβι τή θεϊκή Αὐγή˙στήναμε για τόν Τηλέμαχο ἐνέδρες,

ὥστ’ ἔτσι καί τόν βάζαμε στό χέρι νά τόν θανατώσουμε.»

(π 363-369)

         Μας λένε λοιπόν ξεκάθαρα, πως δεν περίμεναν τον Τηλέμαχο      απλώς τεμπελιάζοντας σε ένα σταθερό σημείο, συνέχεια σταθμευμένοι σε κάποιο νησάκι όπως η Αστερίδα. Αντιθέτως, είχαν καταστρώσει πολύ πιο έξυπνο σχέδιο δράσης, που στηριζόταν στη διαρκή κίνηση. Έλεγχαν οπτικά τη θαλάσσια διαδρομή Πύλος-Ιθάκη από τα ψηλά παρατηρητήρια της κοντινής στεριάς, όταν ήταν ημέρα και υπήρχε καλή ορατότητα, ενώ τις άλλες ώρες, τη νύχτα, περιπολούσαν στον ίδιο θαλάσσιο χώρο Αστερίδα-Ρείθρο, μην τυχόν περάσει το πλοίο του χωρίς να το δουν. Κατάλληλες στρατηγικές θέσεις για την τοποθέτηση ανάλογων ημερήσιων σκοπιών, είναι τα παραλιακά υψώματα της νοτιανατολικής Κεφαλλονιάς, απ’ το ακρωτήριο Κάπρι μέχρι κάτω στο ακρωτήριο Μούντα. Όλα αυτά είχαν άριστη επίβλεψη της συνηθισμένης πορείας των πλοίων, προς το λιμάνι της πόλης της Ιθάκης και όπως καταθέτουν οι άπραγοι μνηστήρες, δε θα ήταν ποτέ δυνατό να περάσει ο Τηλέμαχος από εκεί, χωρίς να τον αντιληφθούν για να τον συλλάβουν. Εκτός κι αν κάποιος τον είχε προειδοποιήσει για τις προθέσεις τους, ώστε να επιλέξει άλλο δρόμο, όπως και τελικά έγινε. Η Αθηνά άλλωστε, δεν τον είχε υποχρεώσει άσκοπα να ταξιδεύσει νύχτα προς το νησί του (νυκτί δ’ ὁμῶς πλείειν). Μόνο έτσι θα μπορούσε να πλεύσει άνετα και να φτάσει με ασφάλεια σ’ αυτό, χωρίς βέβαια να ακολουθήσει τη γνωστή και συντομότερη διαδρομή μέσω Αστερίδας, που θα ήταν και μοιραία. Ναι μεν κατευθύνθηκε αρχικά προς την Αστερίδα που ήταν πάνω στη ρότα του, αλλά όμως την απέφυγε παρακάμπτοντάς την απ’ τα δυτικά κατά τη διάρκεια της νύχτας, ώστε  να μην μπορέσουν να τον δουν οι σκοποί που παραμόνευαν στα κορφοβούνια την ημέρα και να μη συναντήσει επίσης το σκάφος τους, αυτό που περιπολούσε τη νύχτα βόρεια της Αστερίδας. 

     Μέσα στο σκοτάδι και εκτός της επικίνδυνης πορείας που έλεγχαν πλέοντες οι μνηστήρες, κατάφερε ελισσόμενος να ξεφύγει απ’ την ενέδρα με ούριο θεϊκό άνεμο. Ακολούθησε την παράκτια διαδρομή κατά μήκος της βόρειας Ζακύνθου προς τα βορειοδυτικά, ενώ ήταν ακόμη νύχτα. Ανενόχλητος κι απαρατήρητος μέσα στο σκότος, έφτασε στο ακρωτήριο Σκινάρι της Ζακύνθου και πέρασε ακριβώς απέναντι στην Κεφαλλονιά, επιλέγοντας να αράξει με το ξημέρωμα στον όρμο του Λουρδά. Ήταν το εγγύτερο λιμάνι που βρήκε, μετά το πέρασμα της θάλασσας που χωρίζει αυτά τα δύο νησιά. Ένα δρομολόγιο που εκτελείται και σήμερα απ’ τα πλοιάρια της ακτοπλοϊκής γραμμής Ζακύνθου-Κεφαλλονιάς.

      Η αμμώδης παραλία του Λουρδά στη νότια Κεφαλλονιά, ήταν μάλλον το πρώτο ασφαλές λιμάνι όπου έδεσε το πλοίο του, μετά από ένα επίφοβο ταξίδι, σώος και αβλαβής πια ο Τηλέμαχος (πρώτην ἀκτήν Ἰθάκης ἀφίκηαι). Η αλλαγή πορείας και η απόκρυψη της νύχτας, ήταν αυτά που γλίτωσαν τον Ιθακήσιο πρίγκιπα, όπως ακριβώς τον είχε συμβουλεύσει να κάνει η θεά Αθηνά.

     Η «Ἀστερίς», το πρακτικό σημάδι προσανατολισμού των Αχαιών ναυτικών, δε στάθηκε τελικά μοιραία για τη ζωή του μοναχογιού του Οδυσσέα. Η μετέπειτα φυσική απόκρυψη της Αστερίδας κάτω από τη θάλασσα, καθώς και η μέχρι τώρα κοντόφθαλμη απόπειρα εντοπισμού της, συνέβαλλαν στο να μη μπορούμε τόσο καιρό να βρούμε κι εμείς το δρόμο μας προς την πραγματική Ιθάκη. Από εδώ και στο εξής, χάρη στη « Μεσοκάναλη » νήσο, η προσπάθειά μας γίνεται πιο εύκολη.