Νήρικο
Η πόλη Νήρικο,αναφέρεται στο έπος της Οδύσσειας, όταν ο γέροντας Λαέρτης αναπολεί τα νιάτα του, τότε που μπορούσε να οδηγήσει το στρατό του βασιλείου του, σε νικηφόρους πολέμους.
«αἴγάρ, Ζεῦ τε πάτερ καί Ἀθηναίη καί Ἄπολλον,
οἷος Νήρικον εἷλον, ἐϋκτίμενον πτολίεθρον,
ἀκτήν ἠπείροιο, Κεφαλλήνεσσιν ἀνάσσων,»
«Νά’μουν, πατέρα Δία κι Ἀπόλλωνα καί σύ Ἀθηνά, σάν τότε
πού πῆρα τό καστρί τ’ὡριόχτιστο τοῦ Νήρικου ἀπαντίκρυ,
στή γλώσσα τῆς στεριᾶς, κι ἀφέντευα Κεφαλωνίτες»
(ω 376-378)
Απ’ τους περισσότερους αρχαίους αλλά και σύγχρονους μελετητές, η πανάρχαια πόλη της Νήρικο, τοποθετείται στο νησί της σημερινής Λευκάδας, που την ομηρική εποχή ήταν ενωμένη με την Ακαρνανία.
«Ο Πειραιάς ήταν παλιά νησί και βρισκόταν ακριβώς πέραν
και για αυτό τον ονομάσανε Πειραιά˙ αντίθετα η Λευκάδα
έγινε νησί από τότε που οι Κορίνθιοι κόψανε τον ισθμό,
ενώ παλιά ήταν μέρος της στεριάς. Γι’ αυτήν είναι που ο Λαέρτης λέει:
’’ Όπως όταν πήρα το Νήρικο [όχι Νήριτο] που εκτείνονταν
πολύ τα τείχη του και ήταν στην ακτή της ηπείρου’’
Εδώ συνέβη τεχνητή διακοπή της συνέχειας του εδάφους»
- . -
«Η Λευκάδα ήτανε στην αρχαιότητα χερσόνησος της γης των Ακαρνάνων,
ο ποιητής την αποκαλεί «ἀκτήν ἠπείροιο», ενώ την απέναντι απ’την Ιθάκη
και Κεφαλλονιά περιοχή αποκαλεί «ἤπειρον», κι αυτή είναι η Ακαρνανία˙ έτσι ώστε όταν λέει «ἀκτήν ἠπείροιο»την ακτή της Ακαρνανίας πρέπει να παραδέχεσαι.»
(Στράβων. Γεωγραφικά)
Η πόλη Νήρικο, μαζί με ολόκληρη τη σημερινή νήσο Λευκάδα που τη φιλοξενούσε, θα πρέπει να ανήκε τη μυκηναϊκή εποχή, στα εδάφη που κατείχε το βασίλειο του Δουλιχίου που είδαμε πιο πριν, ως άμεση προέκταση της Ακαρνανίας και γενικά της περιοχής της Ηπείρου. Την υπόψη στενή συγγενική σχέση Λευκάδας - Ακαρνανίας, τη συναντάμε και στα μεταγενέστερα χρόνια, όταν οι Έλληνες συγκαταλέγανε την πόλη της Λευκάδας ή της Νήρικο, στο πολιτειακό καθεστώς της Ακαρνανίας, όπως βλέπουμε και στην επιδαυρική επιγραφή (IG² IV 1,95), με τον κατάλογο θεαροδόκων, των πόλεων της Ακαρνανίας (για την Λευκάδα, ο Τιμοφράδης). Αυτό συνεχίζεται διαχρονικά μέχρι τις μέρες μας, όπου οι ιδιαίτερες λαϊκές παραδόσεις της Λευκάδας, φαίνεται να ταυτίζονται περισσότερο με τις ηπειρώτικες, παρά με τις επτανησιακές.
«Πόλεις δέ οὗτοι ( Ἃκαρνάνες ) ἔχουσι πλείονας
καί Λευκάδα ἐφ’ ἧς μέγας ἐστί κόλπος εἰς Ἰσθμόν φέρων. »
(Δικαίαρχος, Βίος Ελλάδος)
Για το περίφημο κάστρο της Νήρικο, ο Λευκαδίτης ιστορικός Κ.Μαχαίρας, μας δίνει μια εκτενή περιγραφή των ερειπίων του, τα οποία έχουν εντοπιστεί κοντά στην πόλη της Λευκάδας.
«Εις απόστασιν δύο χιλιομέτρων προς νότον της σημερινής πόλης Λευκάδος και πεντακοσίων μέτρων από της δυτικής ακτής της μεταξύ Ακαρνανίας και Λευκάδος λιμνοθαλάσσης, εύρηται λοφοσειρά, εκτεινόμενη από βορρά προς νότον και απαρτιζόμενη εκ πέντε ή έξ λόφων, ων η υψηλότέρα κορυφή είναι εκατόν δέκα μέτρων. Επί των ανατολικών κλιτών της εν λόγω λοφοσειράς έκειτο η πόλις και πρωτεύουσα της Λευκάδος Νήρικος, περικλειομένη υπό τείχος, ούτινος διασώζονται εισέτι αρκετά λείψανα. Το τείχος είχε την αρχήντ ου από της ακτής της λιμνοθαλάσσης, βαίνον επί της ανατολικής πεδιάδος, εις διάστημα πεντακοσίων μέτρων, ένθα συνήντα τον λοφίσκον του σημερινού χωριού Καλλιγώνι, προϋχώρει μέχρι της σημερινής κρήνης καλουμένης Σπασμένη βρύση και κατέληγεν εις την ακτήν, ούτω, τα τείχη έφθανον εκατέρωθεν μέχρι τηςλ ιμνοθαλάσσης, η πόλις όμως, Νήρικος δεν εξετείνετο μέχρις αυτής, καταλαμβάνουσα, μόνον την ανατολικήν πλευράν της εν λόγω λοφοσειράς μέχρι τηςβ άσεώς της, το δε σχήμα της ήτο σχεδόν ορθογώνιον, διαστάσεων 400 Х 1000 μέτρων. Εκ των λειψάνων των τειχών, τα υψηλότερα και τα’ αποτελούμενα εξαλαξεύτων και ανωμάλων ογκολίθων, μη συνδεομένων διά τεχνητών μέσων, αλλά διά του βάρους αυτών, είναι αρχαιότατα και άτινα, λόγω της ιδιομόρφου κατασκευής των, εκαλούντο και καλούνται έτι και σήμερον Κυκλώπεια τείχη. Εις το μέσον της ρηθείσης λοφοσειράς υπήρχεν η Ακρόπολις της Νηρίκου, της οποίας σώζονται εισέτι λείψανα τίνα της κυρίας πύλης, του περιβόλου καί τίνων δεξαμενών.»
Ένα τέτοιο « ἐϋκτίμενον πτολίεθρον », ισχυρότατο κάστρο, κατάφερε να εκπορθήσει ο ηρωικός Λαέρτης στα νιάτα του και γι’ αυτό δικαίως περηφανευόταν. Η εκστρατεία αυτή, έγινε προφανώς, όταν στα χρόνια της βασιλείας του στην Ιθάκη, οι αιώνιοι ταραξίες του Ιονίου, οι Τάφιοι, αδιαφορώντας για τη νόμιμη επικυριαρχία του Δουλιχίου (Ακαρνανίας) στην Λευκάδα,κατέλαβαν την Νήρικο με αρχηγό τους τον Αγχίαλο. Μαζί με την πόλη, πέρασε στα χέρια τους κι όλη η χερσόνησος της Λευκάδας, που ελεγχόταν απ’ αυτό το καίριο και καλά οχυρωμένο κάστρο. Ίσως να το έπραξαν αυτό οι Τάφιοι απ’ το Μεγανήσι, εκμεταλλευόμενοι την αναστάτωση που προκάλεσε η απόσχιση της Ακαρνανίας απ’ το βασίλειο του Αυγεία, όταν ο γιος του ο Φυλέας επαναστάτησε εναντίον του. Τότε μέσα στην αναταραχή, βρήκαν οι Τάφιοι την ευκαιρία, να διεκδικήσουν περισσότερα εδάφη στην κοντινή τους νήσο Λευκάδα. Ο Λαέρτης όμως, θέλοντας κι αυτός να επωφεληθεί απ’ τη δημιουργηθήσα κατάσταση και να κερδίσει για λογαριασμό του το νησί, έσπευσε να αναμιχθεί στον πόλεμο. Ο βασιλιάς της Ιθάκης και αρχιστράτηγος των Κεφαλλήνων, νίκησε τελικά τους Τάφιους στη μεγάλη μάχη της Νήρικο και κατέλαβε οριστικά τη σημαντική αυτή πόλη. Η απόκτηση ολόκληρης της Λευκάδας και το τέλος της σύρραξης Κεφαλλήνων-Ταφίων, όπως συνηθιζόταν τότε, προήλθε ύστερα από συμφωνία σύναψης ειρήνης και ανταλλαγής όρκων φιλίας, μεταξύ των αντίμαχων ηγετών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, έχουμε στη συνθήκης ειρήνης μεταξύ Αιγυπτίων - Χετταίων, το 1270 π.Χ, όπου ο Ραμσής Β΄, με τον Χαττουσίλι, ονομάζονται «αδελφοί» και δεσμεύονται από κοινού, με υποσχέσεις πολιτικής αλληλοϋποστήριξης.Από τη στιγμή που ανάμεσα στους δύο εχθρούς, παρεμβλήθηκε το ιερό συμβόλαιο τερματισμού της εμπόλεμης κατάστασης, αναπτύχθηκε μια πλασματική φιλία (ή συγγένεια), με σκοπό να δέσει τους παλιούς αντίζηλους, σε αμοιβαίες υποχρεώσεις. Αμφότερα δε τα μέλη, λέγονται «ξείνοι-ξένοι»και η σχέση αυτή ήταν κληρονομική. Γι’αυτό, ο αντίπαλος του Λαέρτη στον πόλεμο, ο Τάφιος Αγχίαλος, παρουσιάζεται να έχει παλιά φιλική σχέση με αυτόν, όταν η θεά Αθηνά προσποιείται το γιο του, τον Μέντη, στον οποίο ο οίκος της Ιθάκης όφειλε φιλοξενία εκ συνθήκης.
«Μέντης Ἀγχιάλοιο δαΐφρονος εὔχομαι εἶναι
υἱός, ἀτάρ Ταφίοισι φιληρέτμοισιν ἀνάσσω.
…ξεῖνοι δ’ ἀλλήλων πατρώϊοι εὐχόμεθ’ εἶναι
ἐξἀρχῆς, εἴ πέρ τε γέροντ’ εἴρηαι ἐπελθών
Λαέρτην ἥρωα,»
«Ἐπαίρομαι ὅτι τοῦ ἐμπειροπόλεμου Ἀγχίαλου εἶμαι
ὁ γιός Μέντης, καί ρήγας τῶν Ταφιωτῶν, πού ’ναι
ἀπό κούνια ναυτικοί.
…παλαιόθε εἴμαστε γονικοί φίλοι ἄς καμαρώνουμε
γι’αὐτό. Ἄν θές πήαινε νά ρωτήσεις τόν ἡρωικό γερο-Λαέρτη.»
( α 180-181,187-188)
Ο Τάφιος πολέμαρχος Αγχίαλος, αποκαλείται χαρακτηριστικά ως «δαΐφρονος» (εμπειροπόλεμος), διότι διεξήγαγε το φιλόδοξο εκείνο αγώνα για τα εδάφη της Λευκάδας. Η απόσπασή της από το βασίλειο της Ήλιδας και η απεξάρτησή της απ’ το Δουλίχιο όπου ανήκε παλιά, ήταν τελικά το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής αναταραχής και της στρατιωτικής συμπλοκής. Τη νήσο όμως, δεν την απέκτησαν οι πολεμόχαροι Τάφιοι,αλλά ο Λαέρτης που με την έξυπνη παρέμβασή του, την εκπόρθηση του κάστρου της Νήρικο και την εκδίωξη των επίδοξων κατακτητών, κέρδισε δικαιωματικά την προσάρτησή της στο βασίλειό του, μεταβιβάζοντάς την ως κληρονομιά στους διαδόχους του.
Δεν πέρασαν περισσότερα από τριάντα χρόνια από την επέκταση αυτή του βασιλείου της Ιθάκης προς βορρά, όταν ξεκίνησε η εκστρατεία στην Τροία. Η καταγραφή των περιοχών που ανήκαν στον Οδυσσέα, στο γνωστό κατάλογο της Ιλιάδας, έγινε ενώ ήταν ακόμη πρόσφατη για την Ιθάκη, η νέα της κτήση. Η τωρινή νήσος Λευκάδα,διατήρησε μέσα σ’ αυτά τα λίγα χρόνια το πρωτινό της όνομα, αυτό που είχε όταν ανήκε ακόμη στο Δουλίχιο ως προέκτασή του, και δεν πήρε κάποια άλλη ονομασία,όταν έγινε ένα απ’ τα τμήματα του νησιωτικού βασιλείου της Ιθάκης. Εξακολούθησε να αποκαλείται απ’ όλους ως «Δουλίχιον», όπως είχε καθιερωθεί από παλιά, απ’τους Αχαιούς της Ακαρνανίας που αποίκησαν την Λευκάδα. Αυτό όμως, ήταν που προκάλεσε τη σύγχυση στους μελετητές του Ομήρου. Όλοι αδυνατούσαν να αναγνωρίσουν, σε ποιον τόπο αναφέρεται με το όνομα Δουλίχιο. Ήταν η επωνυμία ενός κράτους με βασιλιά τον Μέγη και ύστερα τον Άκαστο ή ενός νησιού του βασιλείου της Ιθάκης, και ποια ήταν η σχέση αυτών, με τις λέξεις «ἀκτήν ἠπείροιο» της Οδύσσειας και «ἤπειρον» της Ιλιάδας ;
Μέχρι τώρα είδαμε λοιπόν, πως για τους αρχαίους φιλομηριστές τουλάχιστον, η πόλη Νήρικο που μνημονεύει ο θαυμαστός ποιητής και κατέλαβε με πόλεμο ο ηρωικός Λαέρτης, βρισκόταν αναμφισβήτητα στην Λευκάδα, η οποία τότε έφερε το όνομα «Δουλίχιον», ως φυσικό κομμάτι της Ακαρνανίας. Η έννοια όμως των λέξεων «ἀκτήν ἠπείροιο» και «ἤπειρον», δεν έχει εντελώς αποσαφηνιστεί ούτε από αυτούς, αλλά ούτε κι απ’ τους σύγχρονους ερευνητές, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αρκετά σκοτεινά σημεία στην ομηρική γεωγραφία. Ωστόσο, το τοπίο εύκολα ξεκαθαρίζει, αν αποδεχτούμε πως η Λευκάδα τελικά, είναι αυτή που αντιστοιχεί τόσο στον όρο «ἀκτήν ἠπείροιο» που χρησιμοποιεί ο Λαέρτης, όσο και στη λέξη «ἤπειρον» που συναντάμε στον «νηών κατάλογο». Κάτι απόλυτα φυσιολογικό, αφού την τότε χερσόνησο της Λευκάδας, συνήθως την εκλάμβαναν ως ένα συνεχόμενο τμήμα του ηπειρωτικού κορμού της Ακαρνανίας και ολόκληρης της περιοχής εκείνης, που αργότερα προσδιορίστηκε ως Ήπειρος. Από εκεί προήλθε η ποιητική ονομασία της Λευκάδας, το «ἤπειρον», που χρησιμοποιεί ο Όμηρος για τους λειτουργικούς λόγους του έπους, όπως θα τους αναλύσουμε παρακάτω.
Ευτυχώς για εμάς, η επιβεβαίωση της θέσεώς μας και η αλάθευτη επεξήγηση του « ἀκτήν ἠπείροιο », δίδετε δια στόματος Ομήρου, σ’ ένα φαινομενικά άσχετο σημείο της Οδύσσειας.Υπάρχει μια σκηνή, όπου ο Οδυσσέας φτάνοντας στην Ιθάκη, προσπαθεί θολωμένος να καταλάβει που βρίσκεται και στα λόγια του εντοπίζεται η ίδια ακριβώς έκφραση.
«ἦ πού τις νήσων εὐδείελος ἦέ τις ἀκτή
κεῖθ’ ἁλί κεκλιμένη ἐριβώλακος ἠπείροιο; »
«Μήν εἶναι κάποιο γραφικό νησί, μήν ἀκρωτήρι
στεριᾶς εὔφορης ἀπό θάλασσα τριγυρισμένο; »
( ν 234-235)
Βλέπουμε λοιπόν, πως μια εκτεταμένη (ἐριβώλακος) περιοχή, η οποία περιτριγυρίζεται από θάλασσα, θα μπορούσε γεωγραφικά, να είναι μόνο δύο πράγματα. Είτε ένα νησί εμφανέστατο από μακριά (εὐδείελο), όπως είναι η Ιθάκη (ι21), είτε μία χαρακτηριστικά μεγάλη γλώσσα στεριάς προς τη θάλασσα. Συνεπώς, με τη σιγουριά του γνήσιου λόγου του ποιητή,καταλήγουμε πως για τον ίδιο, «ἀκτήν ἠπείροιο» σημαίνει χερσόνησος, που σχεδόν περικλείεται τριγύρω από θάλασσα, έτσι ώστε να μοιάζει και με νησί, όπως ακριβώς είναι η Λευκάδα.
Η απορία που είχε ο μπερδεμένος Οδυσσέας, ήταν λογικό να τεθεί από κάποιον στην εποχή του. Τα εδαφικά τμήματα που ξεχώριζαν μέσα στη θάλασσα ή αυτά που ενώνονταν με στενό ισθμό με τη στεριά, μιας και τότε δύσκολα τα ξεχώριζαν, τα θεωρούσαν ταυτόχρονα νησιά και χερσονήσους. Όπως για παράδειγμα, την Πελοπόννησο. Αυτό συνέβη σίγουρα και για την Λευκάδα, την οποία άλλες φορές θα την έβλεπαν σαν αναπόσπαστο μέρος της κοντινής της στεριάς και άλλες σαν ανεξάρτητο νησί, χωρίς κάποιο απ’ αυτά τα δύο να θεωρείται γενικά λάθος.
Είναι βέβαιο, πως ο Όμηρος γνώριζε αυτό το χαρακτηριστικό της Λευκάδας, όπως και το κανονικό της όνομα, το «Δουλίχιον». Κάποιες φορές όμως, η πλοκή του αψεγάδιαστου έργου του, τον ανάγκαζε να μην μπορεί να την αποκαλέσει έτσι και αντί αυτού, να χρησιμοποιήσει την παραπάνω γεωγραφική ιδιομορφία της, ως όνομα. Στον περιεκτικότατο κατάλογο των στρατιωτικών δυνάμεων του Τρωικού πολέμου, την κτήση του Οδυσσέα που εμείς ξέρουμε ως Λευκάδα, την αναφέρει ως «ἤπειρον» (Β 635), για λόγους σαφώς λειτουργικούς. Δεν ήταν δυνατόν να την ονομάσει κανονικά ως «Δουλίχιον», αφού πριν από λίγους στίχους, είχε καταγράψει το στρατιωτικό τμήμα, με το οποίο συμμετείχε στον πόλεμο της Τροίας, το βασίλειο του Δουλιχίου (Ακαρνανία και Εχινάδες νήσοι). Δεν ήθελε να υπάρχει στο κατάλογο, δύο φορές το όνομα Δουλίχιο, σε διαφορετικά μάλιστα βασίλεια. Πως θα μπορούσε ένα εδαφικό τμήμα, να εξουσιάζεται από δύο διαφορετικούς στρατηγούς - βασιλείς των Αχαιών ταυτόχρονα; Θα ήταν ανακρίβεια και θα προκαλούσε μεγάλη σύγχυση, το λανθασμένο συμπέρασμα πως αυτή η περιοχή υπάγεται τόσο στον Οδυσσέα, όσο και στον Μέγη. Άλλο ήταν το νησί Δουλίχιο του βασιλείου της Ιθάκης και άλλο το βασίλειο του Δουλιχίου στην Ακαρνανία. Ως εκ τούτου, δε δίδεται το συνηθισμένο όνομα της μυκηναϊκής Λευκάδας, αλλά αυτή αναφέρεται περιφραστικά, ως «ηπειρωτικό» τμήμα ή περιοχή της ηπείρου, που ανήκει φυσικά στην επικράτεια της Ιθάκης.
Παρόλο όμως τη μέριμνα του ποιητή, για την αποφυγή ασυνέπειας στον «νηών κατάλογο», αντιθέτως μεταξύ των δύο έργων του, δεν ισχύει μια παρόμοια διάκριση στην ονοματολογία της Λευκάδας, μιας και το θέμα των δύο επών, διαφέρει κατά πολύ. Έτσι η επωνυμία «Δουλίχιον», που στην Ιλιάδα αντιστοιχεί μόνο στο γνωστό βασίλειο, στην Οδύσσεια χρησιμοποιείται κατά κόρον για τη νήσο Λευκάδα. Αυτή άλλωστε, σε αντίθεση με την Ακαρνανία, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο σ’ αυτό το έπος, αφού από εκεί κατάγονταν οι περισσότεροι μνηστήρες. Μία και μοναδική φορά, είναι αναγκαία η αναφορά στο βασίλειο του Δουλιχίου, όταν όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, αυτός ήταν ο επιθυμητός προορισμός του ψευτο-ναυαγού Οδυσσέα, μετά την υποτιθέμενη αναχώρησή του από τη Θεσπρωτία (ξ334-336). Και πάλι όμως ο Όμηρος, δε μας αφήνει να ολισθήσουμε στη σύγχυση, καθώς αναφέρει, ενώ φαινομενικά δεν είναι απαραίτητο, ως άρχοντα του Δουλιχίου τον Άκαστο, τον γιο του Μέγη. Κατ’ αυτόν τον απλό τρόπο, ο ακροατής που γνωρίζει για την πολιτική κατάσταση των περιοχών της δυτικής Ελλάδας των Αχαιών, θα καταλάβει αμέσως, ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για την Ακαρνανία ως Δουλίχιο. Το νησί της Λευκάδας ξεχωρίζει απ’ αυτήν, γιατί δε θα μπορούσε να έχει άλλο βασιλέα, πλην του Οδυσσέα.
Ωστόσο, η περιφραστική αναφορά στο τέταρτο νησί του βασιλείου της Ιθάκης, δε λείπει κι απ’ την Οδύσσεια. Ο ποιητής χρησιμοποιεί στο έργο του, ένα συνηθισμένο για την εποχή του, εκφραστικό τύπο της ιδιαίτερης γεωγραφικής μορφής της Λευκάδας, μιας και κάλλιστα θα μπορούσε να θεωρηθεί τόσο ως νησί «νήσων», όσο κι ως χερσόνησος «ἀκτήν ἠπείροιο». Έτσι, η σημερινή Λευκάδα εννοείται με τον πολύκροτο όρο «ἀκτήν ἠπείροιο», που ακούγεται στα υπερήφανα λόγια του γερο-Λαέρτη, καθώς παρουσιάζει τη στρατιωτική του επιτυχία, να καταλάβει τη Νήρικο και να προσαρτήσει τα εδάφη της στο βασίλειο της Ιθάκης, εντάσσοντας τελικά και τους ντόπιους κατοίκους στους υπηκόους του.
Απ’ τη Λευκάδα - Δουλίχιον κατάγεται ο Αμφίνομος, ο αρχηγός των μνηστήρων από αυτήν την περιοχή του βασιλείου του Οδυσσέα.
«τοῖσιν δ’ Ἀμφίνομος ἀγορήσατο καί μετέειπε,
Νίσου φαίδιμος υἱός, Ἀρητιάδαο ἄνακτος,
ὅς ῥ’ ἐκ Δουλιχίου πολυπύρου ποιήεντος
ἡγεῖτο μνηστῆρσι,»
«ὁ Ἀμφίνομος μόνο μίλησε, ὁ διαπρεπής γιός τοῦ Νίσου,
τοῦ ὁποίου πατέρας ἦταν ὁ ρήγας Ἄρητος. Εἶχ’ ἔρθει
ἀπ’τό Δουλίχιο, τό καταπράσινο καί πολύκαρπο, τῶν
μνηστήρων πρωτοστάτης»
( π 394-397)
Οι πενήντα δύο μνηστήρες, οι οποίοι ήρθαν από το Δουλίχιο και διεκδίκησαν την Πηνελόπη μαζί με την εξουσία, όχι ως Επειοί αλλά ως Κεφαλλήνες και ίσοι υπήκοοι του βασιλείου της Ιθάκης, δικαιολογούνται εύκολα ως προς το θράσος τους και το μεγάλο αριθμό τους. Φτάνει μόνο να σκεφτούμε, πως η ιδιαιτέρα πατρίδα τους, το νησί τους, ήταν νεοαποκτηθέν σε σχέση με τα άλλα νησιά και οι κάτοικοί του, δεν είχαν την απόλυτα αφοσιωμένη στον Οδυσσέα, πατριωτική συνείδηση των υπολοίπων Κεφαλλήνων. Έτσι, αντίθετα απ’ αυτούς, από το κεντρικό νησί του βασιλείου, απ’το νησί της Ιθάκης-Κεφαλλονιάς, προέρχονταν απλώς και μόνο δώδεκα μνηστήρες, λόγω του παραδοσιακού σεβασμού προς το πρόσωπο του νόμιμου και φυσικού τους βασιλιά, ενώ κι αυτοί οι λίγοι, ήταν οι πιο αχάριστοι και οι πιο αδίστακτοι που υπήρχαν στη χώρα, όπως ο Αντίνοος.
«Ἀλλά ὁ πρωταίτιος κεῖται ἤδη νεκρός, ὁ κύριος φταίχτης,
ὁ Ἀντίνοος· δικές του δουλειές εἶναι τοῦτα, ὄχι τόσο
γιατί πεθύμαε ἤ χρειαζόταν γάμο, παρά στό νοῦ του
γιατί ἄλλα εἶχε, πού δέν τοῦ τά κτέλεσε ὁ γιός τοῦ Κρόνου:
νά πάρει στο θεόκτιστο Θιάκι τή βασιλεία ἐκεῖνος,
τόν γιό σου ἀφοῦ πρῶτα παραφυλάξει καί σκοτώσει.»
( χ 48-53)
Το πλήθος των μνηστήρων απ’ το νησί Δουλίχιο, που αντιστοιχεί βέβαια σε τουλάχιστον ισάριθμες, ευκατάστατες οικογένειες ντόπιων γαιοκτημόνων, δείχνει το μέγεθος του πλούτου της νήσου Λευκάδας, απ’ την αρχαιότητα κιόλας. Πρόκειται για ένα νησί, το οποίο είναι αρκετά μεγάλο σε έκταση εδαφών, με χαρακτηριστική κτηνοτροφική ανάπτυξη, αλλά και με έντονη γεωργική δραστηριότητα απ’ τους κατοίκους του. Ως φιλόδοξη, πλούσια και πολυάνθρωπη περιοχή, είναι απόλυτα λογικό, να ξεπέρναγαν σε πλήθος οι μνηστήρες της, τους υπολοίπους απ’ τα αλλά δύο εξωτερικά νησιά του βασιλείου του Οδυσσέα. Της κακοτράχαλης Σάμης (σημερινή Ιθάκη) και της δασωμένης Ζακύνθου, απ’ όπου είχαν αφιχθεί στο παλάτι εικοσιτέσσερις και είκοσι μνηστήρες αντίστοιχα, όλοι με την ίδια επαίσχυντη κι ανάρμοστη συμπεριφορά.
Η πόλη Νήρικο,αναφέρεται στο έπος της Οδύσσειας, όταν ο γέροντας Λαέρτης αναπολεί τα νιάτα του, τότε που μπορούσε να οδηγήσει το στρατό του βασιλείου του, σε νικηφόρους πολέμους.
«αἴγάρ, Ζεῦ τε πάτερ καί Ἀθηναίη καί Ἄπολλον,
οἷος Νήρικον εἷλον, ἐϋκτίμενον πτολίεθρον,
ἀκτήν ἠπείροιο, Κεφαλλήνεσσιν ἀνάσσων,»
«Νά’μουν, πατέρα Δία κι Ἀπόλλωνα καί σύ Ἀθηνά, σάν τότε
πού πῆρα τό καστρί τ’ὡριόχτιστο τοῦ Νήρικου ἀπαντίκρυ,
στή γλώσσα τῆς στεριᾶς, κι ἀφέντευα Κεφαλωνίτες»
(ω 376-378)
Απ’ τους περισσότερους αρχαίους αλλά και σύγχρονους μελετητές, η πανάρχαια πόλη της Νήρικο, τοποθετείται στο νησί της σημερινής Λευκάδας, που την ομηρική εποχή ήταν ενωμένη με την Ακαρνανία.
«Ο Πειραιάς ήταν παλιά νησί και βρισκόταν ακριβώς πέραν
και για αυτό τον ονομάσανε Πειραιά˙ αντίθετα η Λευκάδα
έγινε νησί από τότε που οι Κορίνθιοι κόψανε τον ισθμό,
ενώ παλιά ήταν μέρος της στεριάς. Γι’ αυτήν είναι που ο Λαέρτης λέει:
’’ Όπως όταν πήρα το Νήρικο [όχι Νήριτο] που εκτείνονταν
πολύ τα τείχη του και ήταν στην ακτή της ηπείρου’’
Εδώ συνέβη τεχνητή διακοπή της συνέχειας του εδάφους»
- . -
«Η Λευκάδα ήτανε στην αρχαιότητα χερσόνησος της γης των Ακαρνάνων,
ο ποιητής την αποκαλεί «ἀκτήν ἠπείροιο», ενώ την απέναντι απ’την Ιθάκη
και Κεφαλλονιά περιοχή αποκαλεί «ἤπειρον», κι αυτή είναι η Ακαρνανία˙ έτσι ώστε όταν λέει «ἀκτήν ἠπείροιο»την ακτή της Ακαρνανίας πρέπει να παραδέχεσαι.»
(Στράβων. Γεωγραφικά)
Η πόλη Νήρικο, μαζί με ολόκληρη τη σημερινή νήσο Λευκάδα που τη φιλοξενούσε, θα πρέπει να ανήκε τη μυκηναϊκή εποχή, στα εδάφη που κατείχε το βασίλειο του Δουλιχίου που είδαμε πιο πριν, ως άμεση προέκταση της Ακαρνανίας και γενικά της περιοχής της Ηπείρου. Την υπόψη στενή συγγενική σχέση Λευκάδας - Ακαρνανίας, τη συναντάμε και στα μεταγενέστερα χρόνια, όταν οι Έλληνες συγκαταλέγανε την πόλη της Λευκάδας ή της Νήρικο, στο πολιτειακό καθεστώς της Ακαρνανίας, όπως βλέπουμε και στην επιδαυρική επιγραφή (IG² IV 1,95), με τον κατάλογο θεαροδόκων, των πόλεων της Ακαρνανίας (για την Λευκάδα, ο Τιμοφράδης). Αυτό συνεχίζεται διαχρονικά μέχρι τις μέρες μας, όπου οι ιδιαίτερες λαϊκές παραδόσεις της Λευκάδας, φαίνεται να ταυτίζονται περισσότερο με τις ηπειρώτικες, παρά με τις επτανησιακές.
«Πόλεις δέ οὗτοι ( Ἃκαρνάνες ) ἔχουσι πλείονας
καί Λευκάδα ἐφ’ ἧς μέγας ἐστί κόλπος εἰς Ἰσθμόν φέρων. »
(Δικαίαρχος, Βίος Ελλάδος)
Για το περίφημο κάστρο της Νήρικο, ο Λευκαδίτης ιστορικός Κ.Μαχαίρας, μας δίνει μια εκτενή περιγραφή των ερειπίων του, τα οποία έχουν εντοπιστεί κοντά στην πόλη της Λευκάδας.
«Εις απόστασιν δύο χιλιομέτρων προς νότον της σημερινής πόλης Λευκάδος και πεντακοσίων μέτρων από της δυτικής ακτής της μεταξύ Ακαρνανίας και Λευκάδος λιμνοθαλάσσης, εύρηται λοφοσειρά, εκτεινόμενη από βορρά προς νότον και απαρτιζόμενη εκ πέντε ή έξ λόφων, ων η υψηλότέρα κορυφή είναι εκατόν δέκα μέτρων. Επί των ανατολικών κλιτών της εν λόγω λοφοσειράς έκειτο η πόλις και πρωτεύουσα της Λευκάδος Νήρικος, περικλειομένη υπό τείχος, ούτινος διασώζονται εισέτι αρκετά λείψανα. Το τείχος είχε την αρχήντ ου από της ακτής της λιμνοθαλάσσης, βαίνον επί της ανατολικής πεδιάδος, εις διάστημα πεντακοσίων μέτρων, ένθα συνήντα τον λοφίσκον του σημερινού χωριού Καλλιγώνι, προϋχώρει μέχρι της σημερινής κρήνης καλουμένης Σπασμένη βρύση και κατέληγεν εις την ακτήν, ούτω, τα τείχη έφθανον εκατέρωθεν μέχρι τηςλ ιμνοθαλάσσης, η πόλις όμως, Νήρικος δεν εξετείνετο μέχρις αυτής, καταλαμβάνουσα, μόνον την ανατολικήν πλευράν της εν λόγω λοφοσειράς μέχρι τηςβ άσεώς της, το δε σχήμα της ήτο σχεδόν ορθογώνιον, διαστάσεων 400 Х 1000 μέτρων. Εκ των λειψάνων των τειχών, τα υψηλότερα και τα’ αποτελούμενα εξαλαξεύτων και ανωμάλων ογκολίθων, μη συνδεομένων διά τεχνητών μέσων, αλλά διά του βάρους αυτών, είναι αρχαιότατα και άτινα, λόγω της ιδιομόρφου κατασκευής των, εκαλούντο και καλούνται έτι και σήμερον Κυκλώπεια τείχη. Εις το μέσον της ρηθείσης λοφοσειράς υπήρχεν η Ακρόπολις της Νηρίκου, της οποίας σώζονται εισέτι λείψανα τίνα της κυρίας πύλης, του περιβόλου καί τίνων δεξαμενών.»
Ένα τέτοιο « ἐϋκτίμενον πτολίεθρον », ισχυρότατο κάστρο, κατάφερε να εκπορθήσει ο ηρωικός Λαέρτης στα νιάτα του και γι’ αυτό δικαίως περηφανευόταν. Η εκστρατεία αυτή, έγινε προφανώς, όταν στα χρόνια της βασιλείας του στην Ιθάκη, οι αιώνιοι ταραξίες του Ιονίου, οι Τάφιοι, αδιαφορώντας για τη νόμιμη επικυριαρχία του Δουλιχίου (Ακαρνανίας) στην Λευκάδα,κατέλαβαν την Νήρικο με αρχηγό τους τον Αγχίαλο. Μαζί με την πόλη, πέρασε στα χέρια τους κι όλη η χερσόνησος της Λευκάδας, που ελεγχόταν απ’ αυτό το καίριο και καλά οχυρωμένο κάστρο. Ίσως να το έπραξαν αυτό οι Τάφιοι απ’ το Μεγανήσι, εκμεταλλευόμενοι την αναστάτωση που προκάλεσε η απόσχιση της Ακαρνανίας απ’ το βασίλειο του Αυγεία, όταν ο γιος του ο Φυλέας επαναστάτησε εναντίον του. Τότε μέσα στην αναταραχή, βρήκαν οι Τάφιοι την ευκαιρία, να διεκδικήσουν περισσότερα εδάφη στην κοντινή τους νήσο Λευκάδα. Ο Λαέρτης όμως, θέλοντας κι αυτός να επωφεληθεί απ’ τη δημιουργηθήσα κατάσταση και να κερδίσει για λογαριασμό του το νησί, έσπευσε να αναμιχθεί στον πόλεμο. Ο βασιλιάς της Ιθάκης και αρχιστράτηγος των Κεφαλλήνων, νίκησε τελικά τους Τάφιους στη μεγάλη μάχη της Νήρικο και κατέλαβε οριστικά τη σημαντική αυτή πόλη. Η απόκτηση ολόκληρης της Λευκάδας και το τέλος της σύρραξης Κεφαλλήνων-Ταφίων, όπως συνηθιζόταν τότε, προήλθε ύστερα από συμφωνία σύναψης ειρήνης και ανταλλαγής όρκων φιλίας, μεταξύ των αντίμαχων ηγετών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, έχουμε στη συνθήκης ειρήνης μεταξύ Αιγυπτίων - Χετταίων, το 1270 π.Χ, όπου ο Ραμσής Β΄, με τον Χαττουσίλι, ονομάζονται «αδελφοί» και δεσμεύονται από κοινού, με υποσχέσεις πολιτικής αλληλοϋποστήριξης.Από τη στιγμή που ανάμεσα στους δύο εχθρούς, παρεμβλήθηκε το ιερό συμβόλαιο τερματισμού της εμπόλεμης κατάστασης, αναπτύχθηκε μια πλασματική φιλία (ή συγγένεια), με σκοπό να δέσει τους παλιούς αντίζηλους, σε αμοιβαίες υποχρεώσεις. Αμφότερα δε τα μέλη, λέγονται «ξείνοι-ξένοι»και η σχέση αυτή ήταν κληρονομική. Γι’αυτό, ο αντίπαλος του Λαέρτη στον πόλεμο, ο Τάφιος Αγχίαλος, παρουσιάζεται να έχει παλιά φιλική σχέση με αυτόν, όταν η θεά Αθηνά προσποιείται το γιο του, τον Μέντη, στον οποίο ο οίκος της Ιθάκης όφειλε φιλοξενία εκ συνθήκης.
«Μέντης Ἀγχιάλοιο δαΐφρονος εὔχομαι εἶναι
υἱός, ἀτάρ Ταφίοισι φιληρέτμοισιν ἀνάσσω.
…ξεῖνοι δ’ ἀλλήλων πατρώϊοι εὐχόμεθ’ εἶναι
ἐξἀρχῆς, εἴ πέρ τε γέροντ’ εἴρηαι ἐπελθών
Λαέρτην ἥρωα,»
«Ἐπαίρομαι ὅτι τοῦ ἐμπειροπόλεμου Ἀγχίαλου εἶμαι
ὁ γιός Μέντης, καί ρήγας τῶν Ταφιωτῶν, πού ’ναι
ἀπό κούνια ναυτικοί.
…παλαιόθε εἴμαστε γονικοί φίλοι ἄς καμαρώνουμε
γι’αὐτό. Ἄν θές πήαινε νά ρωτήσεις τόν ἡρωικό γερο-Λαέρτη.»
( α 180-181,187-188)
Ο Τάφιος πολέμαρχος Αγχίαλος, αποκαλείται χαρακτηριστικά ως «δαΐφρονος» (εμπειροπόλεμος), διότι διεξήγαγε το φιλόδοξο εκείνο αγώνα για τα εδάφη της Λευκάδας. Η απόσπασή της από το βασίλειο της Ήλιδας και η απεξάρτησή της απ’ το Δουλίχιο όπου ανήκε παλιά, ήταν τελικά το αποτέλεσμα αυτής της πολιτικής αναταραχής και της στρατιωτικής συμπλοκής. Τη νήσο όμως, δεν την απέκτησαν οι πολεμόχαροι Τάφιοι,αλλά ο Λαέρτης που με την έξυπνη παρέμβασή του, την εκπόρθηση του κάστρου της Νήρικο και την εκδίωξη των επίδοξων κατακτητών, κέρδισε δικαιωματικά την προσάρτησή της στο βασίλειό του, μεταβιβάζοντάς την ως κληρονομιά στους διαδόχους του.
Δεν πέρασαν περισσότερα από τριάντα χρόνια από την επέκταση αυτή του βασιλείου της Ιθάκης προς βορρά, όταν ξεκίνησε η εκστρατεία στην Τροία. Η καταγραφή των περιοχών που ανήκαν στον Οδυσσέα, στο γνωστό κατάλογο της Ιλιάδας, έγινε ενώ ήταν ακόμη πρόσφατη για την Ιθάκη, η νέα της κτήση. Η τωρινή νήσος Λευκάδα,διατήρησε μέσα σ’ αυτά τα λίγα χρόνια το πρωτινό της όνομα, αυτό που είχε όταν ανήκε ακόμη στο Δουλίχιο ως προέκτασή του, και δεν πήρε κάποια άλλη ονομασία,όταν έγινε ένα απ’ τα τμήματα του νησιωτικού βασιλείου της Ιθάκης. Εξακολούθησε να αποκαλείται απ’ όλους ως «Δουλίχιον», όπως είχε καθιερωθεί από παλιά, απ’τους Αχαιούς της Ακαρνανίας που αποίκησαν την Λευκάδα. Αυτό όμως, ήταν που προκάλεσε τη σύγχυση στους μελετητές του Ομήρου. Όλοι αδυνατούσαν να αναγνωρίσουν, σε ποιον τόπο αναφέρεται με το όνομα Δουλίχιο. Ήταν η επωνυμία ενός κράτους με βασιλιά τον Μέγη και ύστερα τον Άκαστο ή ενός νησιού του βασιλείου της Ιθάκης, και ποια ήταν η σχέση αυτών, με τις λέξεις «ἀκτήν ἠπείροιο» της Οδύσσειας και «ἤπειρον» της Ιλιάδας ;
Μέχρι τώρα είδαμε λοιπόν, πως για τους αρχαίους φιλομηριστές τουλάχιστον, η πόλη Νήρικο που μνημονεύει ο θαυμαστός ποιητής και κατέλαβε με πόλεμο ο ηρωικός Λαέρτης, βρισκόταν αναμφισβήτητα στην Λευκάδα, η οποία τότε έφερε το όνομα «Δουλίχιον», ως φυσικό κομμάτι της Ακαρνανίας. Η έννοια όμως των λέξεων «ἀκτήν ἠπείροιο» και «ἤπειρον», δεν έχει εντελώς αποσαφηνιστεί ούτε από αυτούς, αλλά ούτε κι απ’ τους σύγχρονους ερευνητές, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αρκετά σκοτεινά σημεία στην ομηρική γεωγραφία. Ωστόσο, το τοπίο εύκολα ξεκαθαρίζει, αν αποδεχτούμε πως η Λευκάδα τελικά, είναι αυτή που αντιστοιχεί τόσο στον όρο «ἀκτήν ἠπείροιο» που χρησιμοποιεί ο Λαέρτης, όσο και στη λέξη «ἤπειρον» που συναντάμε στον «νηών κατάλογο». Κάτι απόλυτα φυσιολογικό, αφού την τότε χερσόνησο της Λευκάδας, συνήθως την εκλάμβαναν ως ένα συνεχόμενο τμήμα του ηπειρωτικού κορμού της Ακαρνανίας και ολόκληρης της περιοχής εκείνης, που αργότερα προσδιορίστηκε ως Ήπειρος. Από εκεί προήλθε η ποιητική ονομασία της Λευκάδας, το «ἤπειρον», που χρησιμοποιεί ο Όμηρος για τους λειτουργικούς λόγους του έπους, όπως θα τους αναλύσουμε παρακάτω.
Ευτυχώς για εμάς, η επιβεβαίωση της θέσεώς μας και η αλάθευτη επεξήγηση του « ἀκτήν ἠπείροιο », δίδετε δια στόματος Ομήρου, σ’ ένα φαινομενικά άσχετο σημείο της Οδύσσειας.Υπάρχει μια σκηνή, όπου ο Οδυσσέας φτάνοντας στην Ιθάκη, προσπαθεί θολωμένος να καταλάβει που βρίσκεται και στα λόγια του εντοπίζεται η ίδια ακριβώς έκφραση.
«ἦ πού τις νήσων εὐδείελος ἦέ τις ἀκτή
κεῖθ’ ἁλί κεκλιμένη ἐριβώλακος ἠπείροιο; »
«Μήν εἶναι κάποιο γραφικό νησί, μήν ἀκρωτήρι
στεριᾶς εὔφορης ἀπό θάλασσα τριγυρισμένο; »
( ν 234-235)
Βλέπουμε λοιπόν, πως μια εκτεταμένη (ἐριβώλακος) περιοχή, η οποία περιτριγυρίζεται από θάλασσα, θα μπορούσε γεωγραφικά, να είναι μόνο δύο πράγματα. Είτε ένα νησί εμφανέστατο από μακριά (εὐδείελο), όπως είναι η Ιθάκη (ι21), είτε μία χαρακτηριστικά μεγάλη γλώσσα στεριάς προς τη θάλασσα. Συνεπώς, με τη σιγουριά του γνήσιου λόγου του ποιητή,καταλήγουμε πως για τον ίδιο, «ἀκτήν ἠπείροιο» σημαίνει χερσόνησος, που σχεδόν περικλείεται τριγύρω από θάλασσα, έτσι ώστε να μοιάζει και με νησί, όπως ακριβώς είναι η Λευκάδα.
Η απορία που είχε ο μπερδεμένος Οδυσσέας, ήταν λογικό να τεθεί από κάποιον στην εποχή του. Τα εδαφικά τμήματα που ξεχώριζαν μέσα στη θάλασσα ή αυτά που ενώνονταν με στενό ισθμό με τη στεριά, μιας και τότε δύσκολα τα ξεχώριζαν, τα θεωρούσαν ταυτόχρονα νησιά και χερσονήσους. Όπως για παράδειγμα, την Πελοπόννησο. Αυτό συνέβη σίγουρα και για την Λευκάδα, την οποία άλλες φορές θα την έβλεπαν σαν αναπόσπαστο μέρος της κοντινής της στεριάς και άλλες σαν ανεξάρτητο νησί, χωρίς κάποιο απ’ αυτά τα δύο να θεωρείται γενικά λάθος.
Είναι βέβαιο, πως ο Όμηρος γνώριζε αυτό το χαρακτηριστικό της Λευκάδας, όπως και το κανονικό της όνομα, το «Δουλίχιον». Κάποιες φορές όμως, η πλοκή του αψεγάδιαστου έργου του, τον ανάγκαζε να μην μπορεί να την αποκαλέσει έτσι και αντί αυτού, να χρησιμοποιήσει την παραπάνω γεωγραφική ιδιομορφία της, ως όνομα. Στον περιεκτικότατο κατάλογο των στρατιωτικών δυνάμεων του Τρωικού πολέμου, την κτήση του Οδυσσέα που εμείς ξέρουμε ως Λευκάδα, την αναφέρει ως «ἤπειρον» (Β 635), για λόγους σαφώς λειτουργικούς. Δεν ήταν δυνατόν να την ονομάσει κανονικά ως «Δουλίχιον», αφού πριν από λίγους στίχους, είχε καταγράψει το στρατιωτικό τμήμα, με το οποίο συμμετείχε στον πόλεμο της Τροίας, το βασίλειο του Δουλιχίου (Ακαρνανία και Εχινάδες νήσοι). Δεν ήθελε να υπάρχει στο κατάλογο, δύο φορές το όνομα Δουλίχιο, σε διαφορετικά μάλιστα βασίλεια. Πως θα μπορούσε ένα εδαφικό τμήμα, να εξουσιάζεται από δύο διαφορετικούς στρατηγούς - βασιλείς των Αχαιών ταυτόχρονα; Θα ήταν ανακρίβεια και θα προκαλούσε μεγάλη σύγχυση, το λανθασμένο συμπέρασμα πως αυτή η περιοχή υπάγεται τόσο στον Οδυσσέα, όσο και στον Μέγη. Άλλο ήταν το νησί Δουλίχιο του βασιλείου της Ιθάκης και άλλο το βασίλειο του Δουλιχίου στην Ακαρνανία. Ως εκ τούτου, δε δίδεται το συνηθισμένο όνομα της μυκηναϊκής Λευκάδας, αλλά αυτή αναφέρεται περιφραστικά, ως «ηπειρωτικό» τμήμα ή περιοχή της ηπείρου, που ανήκει φυσικά στην επικράτεια της Ιθάκης.
Παρόλο όμως τη μέριμνα του ποιητή, για την αποφυγή ασυνέπειας στον «νηών κατάλογο», αντιθέτως μεταξύ των δύο έργων του, δεν ισχύει μια παρόμοια διάκριση στην ονοματολογία της Λευκάδας, μιας και το θέμα των δύο επών, διαφέρει κατά πολύ. Έτσι η επωνυμία «Δουλίχιον», που στην Ιλιάδα αντιστοιχεί μόνο στο γνωστό βασίλειο, στην Οδύσσεια χρησιμοποιείται κατά κόρον για τη νήσο Λευκάδα. Αυτή άλλωστε, σε αντίθεση με την Ακαρνανία, παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο σ’ αυτό το έπος, αφού από εκεί κατάγονταν οι περισσότεροι μνηστήρες. Μία και μοναδική φορά, είναι αναγκαία η αναφορά στο βασίλειο του Δουλιχίου, όταν όπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, αυτός ήταν ο επιθυμητός προορισμός του ψευτο-ναυαγού Οδυσσέα, μετά την υποτιθέμενη αναχώρησή του από τη Θεσπρωτία (ξ334-336). Και πάλι όμως ο Όμηρος, δε μας αφήνει να ολισθήσουμε στη σύγχυση, καθώς αναφέρει, ενώ φαινομενικά δεν είναι απαραίτητο, ως άρχοντα του Δουλιχίου τον Άκαστο, τον γιο του Μέγη. Κατ’ αυτόν τον απλό τρόπο, ο ακροατής που γνωρίζει για την πολιτική κατάσταση των περιοχών της δυτικής Ελλάδας των Αχαιών, θα καταλάβει αμέσως, ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση πρόκειται για την Ακαρνανία ως Δουλίχιο. Το νησί της Λευκάδας ξεχωρίζει απ’ αυτήν, γιατί δε θα μπορούσε να έχει άλλο βασιλέα, πλην του Οδυσσέα.
Ωστόσο, η περιφραστική αναφορά στο τέταρτο νησί του βασιλείου της Ιθάκης, δε λείπει κι απ’ την Οδύσσεια. Ο ποιητής χρησιμοποιεί στο έργο του, ένα συνηθισμένο για την εποχή του, εκφραστικό τύπο της ιδιαίτερης γεωγραφικής μορφής της Λευκάδας, μιας και κάλλιστα θα μπορούσε να θεωρηθεί τόσο ως νησί «νήσων», όσο κι ως χερσόνησος «ἀκτήν ἠπείροιο». Έτσι, η σημερινή Λευκάδα εννοείται με τον πολύκροτο όρο «ἀκτήν ἠπείροιο», που ακούγεται στα υπερήφανα λόγια του γερο-Λαέρτη, καθώς παρουσιάζει τη στρατιωτική του επιτυχία, να καταλάβει τη Νήρικο και να προσαρτήσει τα εδάφη της στο βασίλειο της Ιθάκης, εντάσσοντας τελικά και τους ντόπιους κατοίκους στους υπηκόους του.
Απ’ τη Λευκάδα - Δουλίχιον κατάγεται ο Αμφίνομος, ο αρχηγός των μνηστήρων από αυτήν την περιοχή του βασιλείου του Οδυσσέα.
«τοῖσιν δ’ Ἀμφίνομος ἀγορήσατο καί μετέειπε,
Νίσου φαίδιμος υἱός, Ἀρητιάδαο ἄνακτος,
ὅς ῥ’ ἐκ Δουλιχίου πολυπύρου ποιήεντος
ἡγεῖτο μνηστῆρσι,»
«ὁ Ἀμφίνομος μόνο μίλησε, ὁ διαπρεπής γιός τοῦ Νίσου,
τοῦ ὁποίου πατέρας ἦταν ὁ ρήγας Ἄρητος. Εἶχ’ ἔρθει
ἀπ’τό Δουλίχιο, τό καταπράσινο καί πολύκαρπο, τῶν
μνηστήρων πρωτοστάτης»
( π 394-397)
Οι πενήντα δύο μνηστήρες, οι οποίοι ήρθαν από το Δουλίχιο και διεκδίκησαν την Πηνελόπη μαζί με την εξουσία, όχι ως Επειοί αλλά ως Κεφαλλήνες και ίσοι υπήκοοι του βασιλείου της Ιθάκης, δικαιολογούνται εύκολα ως προς το θράσος τους και το μεγάλο αριθμό τους. Φτάνει μόνο να σκεφτούμε, πως η ιδιαιτέρα πατρίδα τους, το νησί τους, ήταν νεοαποκτηθέν σε σχέση με τα άλλα νησιά και οι κάτοικοί του, δεν είχαν την απόλυτα αφοσιωμένη στον Οδυσσέα, πατριωτική συνείδηση των υπολοίπων Κεφαλλήνων. Έτσι, αντίθετα απ’ αυτούς, από το κεντρικό νησί του βασιλείου, απ’το νησί της Ιθάκης-Κεφαλλονιάς, προέρχονταν απλώς και μόνο δώδεκα μνηστήρες, λόγω του παραδοσιακού σεβασμού προς το πρόσωπο του νόμιμου και φυσικού τους βασιλιά, ενώ κι αυτοί οι λίγοι, ήταν οι πιο αχάριστοι και οι πιο αδίστακτοι που υπήρχαν στη χώρα, όπως ο Αντίνοος.
«Ἀλλά ὁ πρωταίτιος κεῖται ἤδη νεκρός, ὁ κύριος φταίχτης,
ὁ Ἀντίνοος· δικές του δουλειές εἶναι τοῦτα, ὄχι τόσο
γιατί πεθύμαε ἤ χρειαζόταν γάμο, παρά στό νοῦ του
γιατί ἄλλα εἶχε, πού δέν τοῦ τά κτέλεσε ὁ γιός τοῦ Κρόνου:
νά πάρει στο θεόκτιστο Θιάκι τή βασιλεία ἐκεῖνος,
τόν γιό σου ἀφοῦ πρῶτα παραφυλάξει καί σκοτώσει.»
( χ 48-53)
Το πλήθος των μνηστήρων απ’ το νησί Δουλίχιο, που αντιστοιχεί βέβαια σε τουλάχιστον ισάριθμες, ευκατάστατες οικογένειες ντόπιων γαιοκτημόνων, δείχνει το μέγεθος του πλούτου της νήσου Λευκάδας, απ’ την αρχαιότητα κιόλας. Πρόκειται για ένα νησί, το οποίο είναι αρκετά μεγάλο σε έκταση εδαφών, με χαρακτηριστική κτηνοτροφική ανάπτυξη, αλλά και με έντονη γεωργική δραστηριότητα απ’ τους κατοίκους του. Ως φιλόδοξη, πλούσια και πολυάνθρωπη περιοχή, είναι απόλυτα λογικό, να ξεπέρναγαν σε πλήθος οι μνηστήρες της, τους υπολοίπους απ’ τα αλλά δύο εξωτερικά νησιά του βασιλείου του Οδυσσέα. Της κακοτράχαλης Σάμης (σημερινή Ιθάκη) και της δασωμένης Ζακύνθου, απ’ όπου είχαν αφιχθεί στο παλάτι εικοσιτέσσερις και είκοσι μνηστήρες αντίστοιχα, όλοι με την ίδια επαίσχυντη κι ανάρμοστη συμπεριφορά.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου