07 Μαρ 2013
ΕΝΑ ΓΕΝΕΟΛΟΓΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ. αναδημοσίευση,,διότι θα έχει ερωτήσεις το κυνηγι του κρυμένου θησαυρου!!! ο Περσέας έγινε βασιλιάς της Τίρυνθας. Εκεί δημιούργησε την περίφημη για τα «Κυκλώπεια Τείχη» της ...
14 Μαρ 2014
ΕΝΑ ΓΕΝΕΟΛΟΓΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ. ο Περσέας έγινε βασιλιάς της Τίρυνθας. Εκεί δημιούργησε την περίφημη για τα «Κυκλώπεια Τείχη» της πόλη Μυκήνες. Ονομάστηκε έτσι από την άκρη της σπαθοθήκης, που ...
25 Ιαν 2013
ΕΝΑ ΓΕΝΕΟΛΟΓΙΚΟ ΔΕΝΤΡΟ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ. ο Περσέας έγινε βασιλιάς της Τίρυνθας. Εκεί δημιούργησε την περίφημη για τα «Κυκλώπεια Τείχη» της πόλη Μυκήνες. Ονομάστηκε έτσι από την άκρη της σπαθοθήκης, που ...
απο http://195.251.38.253:8080/xmlui/bitstream/handle/123456789/1792/%CE%9A%CE%BF%CE%BB%CE%B1%CF%8A%CF%84%CE%B7%20%CE%91%CE%B9%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%AF%CE%BD%CE%B7.pdf?sequence=1
Οι γενεαλογίες κατά τον μύθο και της παραδόσεως λένε7
ότι πρώτοι άποικοι της
Κεφαλονιάς ήταν οι Λέλεγες. Σύμφωνα με τον Ευστάθιο Λιβιεράτο οι Φοίνικες
αργότερα, λόγω της γεωγραφικής θέσης του νησιού και των φυσικών λιμανιών
και όρμων που είχε καθώς και των φυσικών παρατηρητηρίων που έκαναν πιο
εύκολη την άμυνα στην πειρατεία, αποίκισαν στην περιοχή και έδωσαν το όνομα
Σάμη ή Σάμος, το οποίο έχει παραμείνει μέχρι και σήμερα. Δεν ξέρουμε την
ακριβή χρονολογία της άφιξης ή της εκδίωξής τους. Γνωρίζουμε όμως ότι την
εποχή του Χαλκού, στις αρχές, κάνουν την εμφάνισή τους οι Τάφιοι, φύλο
Πελασγικό, και αφού διώχνουν με τη βία τους Φοίνικες, ονομάζουν το νησί
Ταφία και την πόλη Τάφο (Τάφος8
: εκτός από μνήμα, η λέξη σήμαινε θαυμασμό,
έκπληξη αλλά και αγώνες προς τιμήν του νεκρού ). Απόγονος των Ταφίων είναι
και ο Οδυσσέας.
Σύμφωνα πάντα με τον Ευστάθιο Λιβιεράτο οι Τάφιοι ή αλλιώς Τηλεβόες,
καθώς και οι Επειοί και οι Κεφαλλήνες, ήταν όλοι μέρος ενός αρχαιότερου
έθνους, των Λελέγων και ήταν διασκορπισμένοι σε όλη την Ελλάδα. Μέσα από
επιμιξίες, εισχώρησαν στο έθνος των Πελασγών και έγιναν ένα με αυτούς.
Αργότερα αποκόπηκαν και πάλι και μετοίκησαν στα παράλια της Ακαρνανίας,
από όπου και έγιναν μεγάλη πειρατική δύναμη, εκδίωξαν τους φοίνικες από την
Κεφαλονιά ( ο Λιβιεράτος υποστηρίζει ότι το όνομα Κεφαλονιά δόθηκε πρώτα
από τους Φοίνικες, και όχι από τον πρώτο βασιλιά, το Κέφαλο ), την οποία και
μετονόμασαν σε Ταφία. Από εκεί πήραν υπό την επικράτειά τους την Λευκάδα
και Ζάκυνθο. Όταν έκαναν την πρώτη επιδρομή εναντίον της Τίρυνθας και των
Μυκηνών περί το 1350 π.Χ. όλα τα νησιά είχαν ήδη το όνομα Εχινάδες Νήσοι.
Τότε βασιλιάς των Μυκηνών ήταν ο Μήστορας, ο γιός του Περσέα και της
Λυσιδίκης, η οποία ήταν κόρη του Πέλοπα. Οι Τάφιοι κερδίζουν και ο
Μήστορας καταφέρνει να συνθηκολογήσει μαζί τους για να αποφθεχθούν
μεγαλύτερες καταστροφές, δίνοντας στον αρχηγό τους την κόρη του Ιπποθόη για
γυναίκα. Υπάρχει και σχετικός μύθος σχετικά με την αρπαγή της Ιπποθόης από
7
Λιβιεράτος 1916, 28.
8
Liddell Scott, Κωνσταντινίδου, σελ 296 7
τον Ποσειδώνα, ο οποίος αφού την πήγε «εις τας Εχινάδας», έκανε μαζί της τον
Τάφιο, τον Τρομερό. Πενήντα χρόνια αργότερα θα γινόταν και δεύτερη επιδρομή
εναντίον της Τίρυνθας και των Μυκηνών, αλλά αυτή τη φορά με την πρόφαση
κληρονομικών δικαιωμάτων.
Ο Μήστορας πεθαίνει άνευ αρρένων γόνων, οπότε ο αδερφός του, Ηλεκτρύων
αναλαμβάνει τη διοίκηση του κράτους, ενώ παίρνει ως σύζυγο την κόρη του
αδερφού του, Αλκαίου, την Αναξώ και κάνει μαζί της εννιά αγόρια και μία κόρη
την Αλκμήνη. Επίσης αποκτά ένα νόθο παιδί , τον Λικύμνιο. Ο Πτερέλαος,
απόγονος του Τάφιου, επικαλείται τη καταγωγή του από την Ιπποθόη ( τη
μητέρα του Τάφιου ) και την θεϊκή του καταγωγή από τον Ποσειδώνα και
απαιτεί να δοθεί ο θρόνος σε αυτόν. Ο Ηλεκτρύων αρνείται και έτσι οδηγούνται
σε έναν καταστροφικό πόλεμο, στον οποίο όλοι οι γιοί του Ηλεκτρύωνα, εκτός
από τον Λικύμνιο, και όλοι οι γιοί του Πτερέλαου, εκτός από τον μικρότερο τον
Ευήρη, σκοτώθηκαν προκαλώντας ο ένας τον άλλον. Νικητής δεν υπήρξε τότε.
Ο Ηλεκτρύων παρέδωσε τον θρόνο στον γιό του Αλκαίου και σύζυγο της κόρης
του Αλκμήνης, τον Αμφιτρύωνα ζητώντας εκδίκηση για τον καταστροφικό
πόλεμο. Ένα τραγικό ατύχημα οδηγεί στον θάνατο του Ηλεκτρύωνα από τον ίδιο
τον Αμφιτρύωνα, ο οποίος όχι μόνο χάνει τον θρόνο αλλά εκδιώκεται από τον
θείο του, Σθένελο, από το βασίλειο. Καταφεύγει στην Θήβα μαζί με τους
υποστηρικτές του, στην οποία τότε βασιλιάς ήταν ο Κρέοντας, θείος της μητέρας
του.
Ο Αμφιτρύων τότε ζητάει βοήθεια από την Θήβα για να εκστρατεύσει εναντίον
των Ταφίων, όμως οι δυνάμεις δεν επαρκούν. Ζητάνε τότε βοήθεια από τον
Κέφαλο, ηγεμόνα του Θορικού στη Αττική με μεγάλη επιρροή στην Αθήνα
καθώς είχε συγγένεια με τον βασιλιά των Αθηνών, Αιγέα.
Αφού συσπειρώνονται οι δυνάμεις, ξεκινούν εκστρατεία εναντίον των Ταφίων,
χωρίς μεγάλη επιτυχία λόγω της φυσικής άμυνας της περιοχής. Τότε ο
Αμφιτρύων αφού τάζει έρωτα στην κόρη του Πτερελάου, Κομαιθώ, την πείθει να
δολοφονήσει τον πατέρα της. Ο θρύλος λέει ότι λόγω της θεϊκής καταγωγής του
Πτερελάου, ο ίδιος ο Ποσειδώνας του είχε δώσει το χάρισμα της αθανασίας
χαρίζοντάς του μια χρυσή τρίχα. Λέγεται λοιπόν9
ότι η Κομαιθώ ξερίζωσε αυτή
την τρίχα και από τη στιγμή που πλέον ήταν θνητός, τον σκότωσε στον ύπνο του.
Και με αυτόν τον τρόπο μπήκε στην πόλη ο Αμφιτρύων, ενώ το πρώτο πράγμα
που έκανε ήταν να εκτελέσει δημόσια την Κομαιθώ για το έγκλημα που διέπραξε.
Ο Κέφαλος διορίστηκε ηγεμόνας και οι υπόλοιποι μοιράστηκαν τα λάφυρα των
Ταφίων. Ο Κέφαλος ονόμασε το νησί Κεφαλληνία και το διαίρεσε σε τέσσερα
βασίλεια, την Σάμη, τους Πρόννους, την Κραναία, την Πάλη. Η προφορική
παράδοση ανάμεσα στους Κεφαλλήνες λέει ότι τα ονόματα δόθηκαν από τους
9
Λιβιεράτος 1916, 39. 8
τέσσερις γιούς του ηγεμόνα, όμως ο Λιβιεράτος υποστηρίζει ότι ο Κέφαλος είχε
μόνο δύο γιούς τον Αρκείσιο και τον Ίφικλο. Ο Αρκείσιος αργότερα
αυτοαποκαλείται γιός του Δία και ο απόγονός του, Λαέρτης, συνεχίζει την
παράδοση. Και φτάνουμε στον γιό του, Οδυσσέα, ο οποίος μας είναι γνωστός για
τα κατορθώματά του μέσα από τα ομηρικά έπη.
Μέσα από αυτή την μυθικοϊστορική αναφορά μπορούμε να αντλήσουμε πολλά
στοιχεία. Καταρχήν βλέπουμε την άμεση σχέση που θεωρείται ότι έχουν οι
Τάφιοι με τους Μυκηναίους λόγω καταγωγικής συγγένειας από την Ιπποθόη.
Κυρίως βλέπουμε την ισχύ που είχε το Κεφαλληνιακό κράτος εκείνη την εποχή
αφού μπόρεσε να νικήσει και αργότερα να ανταπεξέλθει επάξια στον πόλεμο με
τους Μυκηναίους. Χρειάστηκαν δε οι δυνάμεις της Θήβας, της Κορίνθου και της
Αθήνας να συνενωθούν για να μπορέσουν να το καταβάλουν. Μέσα από το
μυθικοϊστορικό πλαίσιο μπορούμε να αντιληφθούμε τις μεταβολές στο βιοτικό
επίπεδο των κατοίκων (πειρατεία, ακμή, παρακμή). Επιπρόσθετα μπορούμε να
διακρίνουμε τις επιρροές που δέχεται ο εγχώριος πληθυσμός και τις οποίες
περιμένουμε να δούμε και στην κεραμική.
Ακολουθεί σχεδιάγραμμα, το οποίο προβάλλει την σύνδεση των Μυκηναίων με
τους Τάφιους καθώς και τη γενεαλογική προέλευση του Οδυσσέα, σύμφωνα με
το προαναφερθέν μυθικοϊστορικό πλαίσιο. Ο χρονολογικός πίνακας, βάσει του
οποίου έχει στηριχθεί η χρονολόγηση ολόκληρης της εργασίας, βρίσκεται στην
σελίδα 12. 9
Γενεαλογικό Δένδρο Τάφιου
Πέλοπας
↓
Περσέας + Λυσιδίκη
↓ ↓ ↓ ↓
Αλκαίος Ηλεκτρύων Μήστορας Σθένελος
↓ ↓ ↕ ↓
Αμφιτρύων Αναξώ + Ηλεκτρύων Ιπποθόη + Βασιλιάς
Ταφίων ♦
↕ ↓ ↓ ↓ ↓
Αμφιτρύων + Αλκμήνη *9 υιοί Λικύμνιος Τάφιος
(νόθο)
↓
Πτερέλαος
↓ ↓
**6 υιοί Κομαιθώ
♦ Ο μύθος μιλάει για την αρπαγή της Ιπποθόης από τον Ποσειδώνα, ο οποίος
την έφερε «εις τάς Εχινάδας νήσους», όπου και γέννησε τον Τάφιο, τον
Τρομερό. 10
*Στρατοβάτης, Γοργοφόνος, Φιλονόμος, Κελαινέας, Αμφίμαχος,
Λυσίνομος, Χειρόμαχος, Ανάκτορας, Αρχέλαος.
** Χρόμιος, Τύρρανος, Αντίοχος, Χερσιδάμαντος, Μήστορας, Ευήρης
(Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ευήρης ήταν το μόνο που επιβίωσε από τα
βασιλοπαίδια, στη δεύτερη εκστρατεία. Μετά το τέλος του πολέμου
μετέφερε ως λάφυρα τους βόες του Ηλεκτρύωνα για την Κεφαλληνία.
Λόγω ελλείψεως τροφής στο πλοίο όμως, τους άφησε στη φύλαξη του
βασιλιά της Ήλιδος, Πολύξενο που φαίνεται να είχε φιλικές σχέσεις με τους
Τάφιους. Αργότερα ο Αμφιτρύων απαίτησε την παραλαβή τους από τον
ίδιο και τους επανέφερε στις Μυκήνες. Οι βόες αυτοί ήταν και η αιτία
θανάτου του Ηλεκτρύωνα. Ο Αμφιτρύωνας στην προσπάθεια του να πιάσει
τον έναν από αυτούς, σκότωσε κατά λάθος τον θείο/πεθερό του).
Γενεαλογικό Δένδρο Οδυσσέα
Κέφαλος + Πρόκρις / Κλυμένη ♦
↓ ↓
Αρκείσιος Ίφικλος
↓
Λαέρτης + Αντίκλεια
↓
Οδυσσέας + Πηνελόπη
↓
Τηλέμαχος
♦ Η Πρόκρις ήταν η πρώτη σύζυγος του Κέφαλου. Μετά το θάνατο της ο
Κέφαλος ξαναπαντρεύτηκε με την Κλυμένη.
12
ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
(σύμφωνα με την χρονολόγηση του Ιωάννη Μόσχου)
Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΛΙΘΟΥ
Παλαιολιθική Περίοδος (ΠΛ)
Αρχαιότερη ή Κατώτερη ΠΛ έως 44.000 χρόνια από σήμερα
Μέση ΠΛ 44.000- 35.000 χρόνια από σήμερα
Νεότερη ή Ανώτερη ΠΛ 35.000-10.000 χρόνια από σήμερα
Μεσολιθική περίοδος (ΜΛ) 8.000-7.000/6.900 π. Χ.
Ακεραμική περίοδος 7.000/6.900- 6.400 π. Χ.
Νεολιθική περίοδος (ΝΛ)
Αρχαιότερη ΝΛ 6.400-5.900/5.800 π. Χ.
Μέση ΝΛ 5.900/5.800- 4.800 π. Χ.
Νεότερη ΝΛ 4.800- 3.300 π. Χ.
Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ
Πρωτοελλαδική περίοδος (ΠΕ)
ΠΕ Ι 3.300-2.700/2.500 π. Χ.
ΠΕ ΙΙ 2.700/2.500- 2.300 π. Χ.
ΠΕ ΙΙΙ 2.300- 2000 π. Χ.
Μεσοελλαδική περίοδος (ΜΕ)
ΜΕ Ι 2.000- 1850 π. Χ.
ΜΕ ΙΙ 1.850- 1.775 π. Χ.
ΜΕ ΙΙΙ Α 1.775- 1750 π. Χ.
ΜΕ ΙΙΙ Β 1.750- 1.700/1.680 π. Χ.
Υστεροελλαδική ή Μυκηναϊκή περίοδος (ΥΕ)
ΥΕ Ι Α 1.700/1.680- 1.675/1650 π. Χ.
ΥΕ Ι Β 1.675/1.650- 1.625 π. Χ.
ΥΕ ΙΙ Α 1.625- 1.520/1.480 π. Χ.
ΥΕ ΙΙ Β 1.520/1.480- 1.435/1.405 π. Χ.
ΥΕ ΙΙΙ Α1 1.435/1.405- 1.390/1.370 π. Χ.
ΥΕ ΙΙΙ Α2 1.390/1.370- 1.360/1.325 π. Χ.
ΥΕ ΙΙΙ Β 1.360/1.325- 1.200/1.190 π. Χ.
Πρώϊμη ΥΕ ΙΙΙ Γ 1.200/1.190- 1.150/1.140 π. Χ.
Μέση ΥΕ ΙΙΙ Γ 1.150/1.140- 1.100/1.090 π. Χ.
Νεότερη ΥΕ ΙΙΙ Γ 1.100/1.090- 1.060/1.040 π. Χ.
Υπομυκηναϊκή περίοδος (ΥΜ) 1.060/1.040- 1.000 π. Χ.
13
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι
Θα ξεκινήσουμε την εργασία αυτή παραθέτοντας ένα πλήρη κατάλογο όλων των,
μέχρι τώρα, γνωστών αρχαιολογικών θέσεων της Κεφαλληνίας, καθώς και τι
περιλαμβάνουν. Οι θέσεις είναι χωρισμένες ανάλογα με την ευρύτερη περιοχή
στην οποία ανήκουν (τέσσερα αρχαϊκά βασίλεια: Σάμη, Παλική, Κραναία,
Πρόννοι, σύμφωνα με το Καλλιγά10
ο διαχωρισμός στα τέσσερα βασίλεια υπήρχε
από τους προϊστορικούς χρόνους) και με χρονολογική σειρά. Η αρίθμηση που
χρησιμοποιείται δίπλα από το όνομα υποδηλώνει τον αύξοντα αριθμό της θέσης
στον πίνακα της σελίδας 25 αυτής της εργασίας.
Κατάλογος Προϊστορικών Θέσεων στην Κεφαλληνία.
ΠΑΛΙΚΗ
1 Ακρωτήρι Γέρο – Γόμπου (ΠΛ)
Για την συγκεκριμένη θέση αναφέρεται11
περισυλλογή παλαιολιθικών εργαλείων
κατόπιν επιφανειακής έρευνας στο σημείο αυτό.
2 Κοντογενάδα (ΠΛ και ΥΕ ΙΙΙ Γ)
Αναφέρεται περισυλλογή πυριτολιθικών εργαλείων12
κατόπιν επιφανειακής έρευνας
καθώς και τρεις θαλαμοειδείς τάφοι οι οποίοι ερευνήθηκαν από τον Σπ. Μαρινάτο.
Και οι τρεις τάφοι βρέθηκαν συλημένοι ενώ η ιδιαιτερότητά τους οφείλεται στην
απόληξη των τάφων, η οποία ήταν χτισμένη με πλακαρές πέτρες. Ο μεγαλύτερος
τάφος Α (διαμ. 4 μ.) και μόνο περιείχε ταφικούς λάκκους, ενώ όλα τα ευρήματα
προέρχονται από αυτόν και περιλαμβάνουν τρία ελλιπή αγγεία (κύλικα, λεκανίδα και
δίωτο αμφορίσκο13) της ΥΕ ΙΙΙ Γ περιόδου. Έναν ακόμη τάφο ερεύνησε ο Σπ.
Μαρινάτος το 195114
ο οποίος είχε μείνει ημιτελής και εξαιτίας αυτού δεν είχε
χρησιμοποιηθεί για ταφές.
28 Οικόπεδα στις Μυρσίνες (ΜΕ, ΥΕ ΙΙ Β – ΙΙΙ Α1, ΥΕ ΙΙΙ Γ)
Στον Σπ. Μαρινάτο15
παραδόθηκαν το 1920 σύνολο χάλκινων αντικειμένων, όπως
μαχαίρια, σμίλη, περόνες και θραύσματα χάλκινων αγγείων, κεραμική της ΥΕ ΙΙ Β /
ΙΙΙ Α1 καθώς και πολύτιμη μικροτεχνία, όπως χρυσοί σφηκωτήρες και χάντρες από
ημιπολύτιμους λίθους και γυαλί, από τον ιδιοκτήτη του αγρού. Το 1930 επανήλθε ο
Μαρινάτος, ο οποίος με χορηγία της χήρας Goekoop έκανε μια σύντομη ανασκαφική
10
Καλλιγάς 1977, 118.
11
Μόσχος 2005, 231.
12
Σωτηρίου 1996, 251.
13
Μόσχος 2005, 233.
14
Μαρινάτος 1951, 186.
15
Μαρινάτος 1932, 10 – 14. 14
έρευνα. Αποκάλυψε ερείπια τύμβου καθώς και λιγοστά αγγεία της ΥΕ ΙΙΙ Γ περιόδου.
Και ο Π. Καλλιγάς16
ανέπτυξε θεωρία κατά την οποία υπάρχουν τάφοι της ΜΕ
περιόδου στην ίδια περιοχή. Ο Α. Σωτηρίου17
έφερε στο φώς ελλειπτικό τοίχο, που
όριζε ταφικό χώρο καθώς και λακκοειδείς τάφους, το στόμιο των οποίων έφραζε
πρόχειρο τοιχάριο, ενώ το δάπεδο ήταν στρωμένο με βότσαλα. Υπήρχε και ακτέριστη
πρωτογενής ταφή , σε ανώτερο στρωματογραφικό επίπεδο. Η κεραμική που
αποτελείται από χειροποίητα και τροχήλατα αγγεία δείχνει να ανήκει στην ΥΕ
περίοδο. Ο Α. Σωτηρίου υποστήριξε ότι η ταφική κατασκευή αποτελεί ΜΕ τύμβο, ο
οποίος κατά την μυκηναϊκή περίοδο χρησιμοποιήθηκε σαν οστεοφυλάκιο, λόγω του
μεγάλου αριθμού οστών που βρέθηκαν εκεί.
32 Άγιος Γεώργιος Παρισάτων (ΥΕ)
Στον πιο χαμηλό λόφο του Αγ. Γεωργίου, στα βόρεια του μυκηναϊκού τάφου των
Παρισάτων εντοπίστηκαν όστρακα ανοικτών μυκηναϊκών αγγείων.18
33 Βάλτσα (ΥΕ)
Εντοπίστηκαν χονδροειδή όστρακα, που κατά τον Wardle ανήκουν στην ΥΕ
περίοδο.19
35 Παρισάτα (ΥΕ ΙΙΙ Γ)
Στην συγκεκριμένη θέση βρέθηκαν και ερευνήθηκαν από τον Σπ. Μαρινάτο δύο
θαλαμοειδείς τάφοι οι οποίοι είχαν ήδη συληθεί. Ελάχιστες πληροφορίες έχουμε μόνο
για τον έναν. Συγκεκριμένα είχε κτιστή οροφή και τέσσερις ταφικούς λάκκους στο
δάπεδο. Ελάχιστα είναι και τα εναπομείναντα κτερίσματα εκ των οποίων ξεχωρίζει
μία πρόχους20
και μερικά θραύσματα λίθινης σαρκοφάγου. Για τον δεύτερο τάφο δεν
έχουμε στοιχεία μιας και υπήρχε πλήρης σύληση.
ΠΡΟΝΝΟΙ
4 Αγραπιδούλα Σκάλας – Άγιος Γεώργιος (ΠΛ ή ΜΛ)
Η θέση αυτή βρίσκεται πολύ κοντά στην Σκάλα, στον δρόμο προς Άγιο Γεώργιο.
Στην θέση του αρχαϊκού ναού συλλέχθηκε ποσότητα πυριτόλιθου. Δεν έχουμε
περαιτέρω στοιχεία για την συγκεκριμένη θέση.
21Σε σπήλαιο επίσης κοντά στον ναό,
σύμφωνα με τον Μόσχο, βρέθηκε προϊστορική κεραμική για την οποία δεν
γνωρίζουμε την ακριβή χρονολόγηση.
16
Καλλιγάς 1977, 119.
17
Σωτηρίου 1996, 249 – 251.
18
Μόσχος 2005, 231.
19
Μόσχος 2005, 231.
20
Souyoudzoglou – Haywood 1999, 44.
21
Μόσχος 2005, 255. 15
5 Ακρωτήριο Μούντα (Σκάλα), (ΠΛ ή ΜΛ)
Κατόπιν επιφανειακής έρευνας συλλέχθηκαν ποσότητες πυριτόλιθου.22
6 Άνω Κατελειός (ΠΛ)
Βρέθηκαν ποσότητες πυριτόλιθου που πιθανόν ανήκουν στην παλαιολιθική εποχή
κατόπιν επιφανειακής έρευνας.23
14 Αργίνια (ΝΛ και ΠΕ)
Η διέλευση αγροτικού δρόμου κατέστρεψε τμήμα προϊστορικού κυκλικού κτίσματος.
Ο Α. Σωτηρίου συνέλεξε24
από την θέση στο σημείο της καταστροφής χειροποίητα
όστρακα της Νεότερης ΝΛ και ΠΕ. Επίσης διαπιστώθηκε από τον ίδιο ότι στην ίδια
περιοχή υπάρχουν και άλλες κυκλικές ή ελλειπτικές κατασκευές. Δεν έχουν γίνει
όμως ενέργειες για συστηματική ανασκαφή διότι καλύπτεται από το σημερινό
οδόστρωμα.
15 Βόχυνας Πόρου (ΝΛ)
Κατόπιν επιφανειακής έρευνας από τον Α. Σωτηρίου συλλέχθηκαν ποσότητες
πυριτολίθου.25
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο φαράγγι του ποταμού βρίσκεται και η
σπηλιά της Δράκαινας για την οποία θα μιλήσουμε αργότερα.
16 Λουτράκι Σκάλας (ΝΛ, ΠΕ)
Έπειτα από επιφανειακή έρευνα η S. Benton εντόπισε πυρήνα και απολεπίσματα
οψιανού και τα χρονολόγησε στην ΝΛ περίοδο. Αργότερα ο K. Randsborg, όπως
αναφέρει ο Ι. Μόσχος,26
εντόπισε νεολιθική θέση έπειτα από επιφανειακή έρευνα και
συνέλλεξε εργαλεία από οψιανό. Η ακριβής χρονολόγηση δεν είναι εφικτή από τα
επιφανειακά στοιχεία αν και υπέθεσε ότι ανήκει στην ΠΕ περίοδο.
17 Μουσάτα (ΝΛ)
Σύμφωνα με πληροφορίες που συνέλλεξε ο Ι. Μόσχος27
από δηλώσεις του Α.
Σωτηρίου (διότι η θέση παραμένει αδημοσίευτη), στην παραπάνω περιοχή
εντοπίστηκαν και ερευνήθηκαν λακκοειδείς τάφοι από το Α. Σωτηρίου. Μια πιθανή
χρονολόγηση είναι η Τελική ΝΛ περίοδος. Τα κτερίσματα συμπειλαμβάνουν
χειροποίητη κεραμική, με εμπίεστη, πλαστική και εγχάρακτη διακόσμηση.
22
Μαρινάτος 1960, 41.
23
Μόσχος 2005, 256.
24
Σωτηρίου 1996, 250.
25
Μόσχος 2005, 257.
26
Μόσχος 2005, 259.
27
Μόσχος 2005, 261. 16
18 Σπηλιά της Δράκαινας (Μέση και Νεότερη ΝΛ, ΠΕ)
Το σπήλαιο της Δράκαινας28
αποτελεί τη σημαντικότερη νεολιθική θέση μέχρι
στιγμής μιας και είναι το μόνο σπήλαιο αυτής της περιόδου στο οποίο έχει γίνει
συστηματική ανασκαφή της Μ. Χατζιώτη και Γ. Στρατούλη. Η θέση εντοπίζεται στη
νότια πλευρά του φαραγγιού του Βόχυνα και δείχνει να έχει συνεχή κατοίκηση από
την Μέση και Νεότερη Νεολιθική Ι και ΙΙ και αργότερα την ΠΕ Ι και ΙΙ. Στην
συνέχεια η χρήση του διακόπτεται για να επαναχρησιμοποιηθεί στους αρχαϊκούς έως
και τους ελληνιστικούς χρόνους ως τόπος λατρείας των Νυμφών και του Πανός.29
Όσον αφορά την κεραμική, διακρίνουμε πέντε κατηγορίες.30
Η πιο χαρακτηριστική
είναι η μονόχρωμη με ανοιχτά και κλειστά αγγεία. Το χρώμα τους κυμαίνεται στις
αποχρώσεις του ερυθρού έως καστανερυθρού και καστανού. Επίσης συναντάμε
στιλβωτή κεραμική πολύ καλής ποιότητας με επικρατέστερα σχήματα τις φιάλες
διαφόρων τύπων και με χρώματα ερυθρά, καστανόφαια, φαιά και μαύρα31. Έχουμε
μικρή ποσότητα πολύχρωμης γραπτής κεραμικής με γεωμετρικά θέματα και βαφή
κυρίως μελανή και καστανέρυθρη. Στα ανοικτά αγγεία η διακόσμηση συναντάται,
συνήθως, και στο εσωτερικό τους. Ανάμεσα στα ευρήματα καταγράφονται ελάχιστα
μικρά όστρακα που φέρουν εγχάρακτη ή εμπίεστη διακόσμηση απλών γεωμετρικών
θεμάτων. Τέλος έχουν βρεθεί ελάχιστα όστρακα πιθοειδών αγγείων που φέρουν
πλαστική διακόσμηση απλών ή σχοινοειδών γραμμών.32
Η κεραμική της ΠΕ
περιόδου περιλαμβάνει λεπτή και χονδροειδή κεραμική με συνηθέστερο σχήμα τη
φιάλη με «έσω νεύον χείλος33».
Επίσης έχουμε και λιθοτεχνία που περιλαμβάνει ξέστρα και λεπίδες με
κατασκευαστικό υλικό τον ντόπιο πυριτόλιθο, πυριτολιθικές αιχμές βελών καθώς και
σμίλες και αξίνες από σερπεντίτη λίθο. Από την μικροτεχνία συναντάμε χάντρες από
λίθο και όστρεα καθώς και μερικά ψέλια από όστρεο.
Κατά την αρχαϊκή εποχή το σπήλαιο μετατρέπεται σε ιερό.
24 Κάναλλος Πόρου (ΠΕ)
Μετά από δοκιμαστικές τομές που πραγματοποιήθηκαν στην θέση αυτή,
34
ήρθε στο
φως μεγάλο τριμερές οικοδόμημα με χρήση την μεσαιωνική και ελληνιστική περίοδο,
ενώ στα βαθύτερα στρώματα βρέθηκαν όστρακα χειροποίητης και τροχήλατης
κεραμικής των προϊστορικών χρόνων. Μάλλον της ΠΕ περιόδου.
25 Παχνί Πόρου (ΠΕ)
Στο Παχνί Πόρου πραγματοποιήθηκε επιφανειακή έρευνα κατά την οποία
εντοπίστηκαν χειροποίητα και τροχήλατα όστρακα, από τα οποία όμως δεν μπορούμε
28
Σωτηρίου 1996, 658.
29
Χατζιώτου - Στρατούλη 1997, 61 – 63.
30
Souyoudzoglou – Haywood 1999, 45.
31
Μόσχος 2005, 264.
32
Μόσχος 2005, 264.
33
Μόσχος 2005, 264.
34
Μόσχος 2005, 257. 17
να έχουμε ακριβή χρονολόγηση.
35
Παρόλα αυτά δοκιμαστικές τομές που έγιναν από
τον Λ. Κολώνα έφεραν στο φως οικιστικά κατάλοιπα, πυριτολιθικά εργαλεία και
κεραμική ΠΕ περιόδου καθώς και ύπαρξη οχύρωσης. Η θέση αυτή έχει μεγάλη
σημασία όχι μόνο επειδή βρισκόταν πάνω από το φυσικό λιμάνι, το οποίο είναι και
σήμερα το λιμάνι του Πόρου, άρα είχε στρατηγική θέση, αλλά επειδή είναι το μόνο
γνωστό οχυρωματικό έργο στην Κεφαλονιά εκείνης της περιόδου.
26 Πλαϊράχι Πόρου (ΠΕ)
Στη θέση αυτή βρέθηκε τμήμα πρωτοελλαδικής κατοικίας, που είχε καταστραφεί από
φωτιά.
36
Στο δάπεδο είχαμε πολλά ευρήματα όπως οστά ζώων, κομμάτια καμένου
ξύλου καθώς και όστρακα αγγείων και εργαλεία από πυριτόλιθο. Στην ευρύτερη
περιοχή έγινε επιφανειακή έρευνα στην οποία εντοπίστηκαν στοιχεία κατοίκησης από
την πρωτοελλαδική περίοδο.
23 Ρίζα Ελαφώνα (ΠΕ, ΜΕ, ΥΕ ΙΙΙ)
Στη θέση Ρίζα ερευνήθηκε από τον Π. Καββαδία άγνωστος αριθμός λακκοειδών
ταφών,
37
οι οποίοι όμως είχαν ήδη συληθεί οπότε δεν πρόσφεραν κανένα
χρονολογικό στοιχείο. Ο Π. Καββαδίας παρόλα αυτά τους χρονολόγησε στην
προϊστορική περίοδο. Ο Ι. Μόσχος38
γράφει ότι μοιάζουν αρκετά με τους τάφους από
την θέση Οικόπεδα, τους οποίους θα αναφέρουμε και παρακάτω. Έχουν το ίδιο
κυκλικό σχήμα, με μεγάλη διάμετρο (δεν αναφέρονται οι ακριβείς διαστάσεις) και
είναι κατασκευασμένοι από αργούς ακανόνιστους λίθους. Στους πρόποδες του λόφου
ο Π. Καββαδίας ερεύνησε ένα κατεστραμμένο θολωτό τάφο για τον οποίο όμως δεν
έδωσε επαρκή στοιχεία. Υπάρχει όμως και δεύτερος τάφος39
μάλλον θολωτός της ΥΕ
ΙΙΙ περιόδου, ο οποίος έχει αρκετά κτερίσματα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών
των κτερισμάτων είναι μια χάλκινη λόγχη και δύο αποσπασματικά σωζόμενοι
αμφορίσκοι καθώς και ασημένια καρφίδα, χάντρες από γυαλί, βαρίδια από αιματίτη
και έντεκα κομβία. Στον ίδιο χώρο έγινε ανασκαφή από τους Ν. Κυπαρίσση και Α.
Φιλαδελφέα το 1912, η οποία έφερε στο φως οικισμό για τον οποίο δεν έχουμε
επαρκή στοιχεία ούτε χρονολόγηση παρά μόνο ότι έχει οικοδομηθεί από την ΠΕ
περίοδο και ύστερα. Η χρονολόγηση αυτή δίνεται από τον Π. Καββαδία. Τα
οικήματα40
είχαν τετράπλευρη κάτοψη και ένα από αυτά δεν είχε εσωτερικό χώρισμα.
Οι νεκροί θάβονταν είτε κάτω από το δάπεδο είτε στο νεκροταφείο λακκοειδών
τάφων που αναφέρεται στην αρχή της παραγράφου και βρίσκεται δίπλα στον οικισμό.
35
Μόσχος 2005, 261.
36
Μόσχος 2005, 261 - 262.
37
Μόσχος 2005, 252.
38
Μόσχος 2005, 252.
39
Souyoudzoglou – Haywood 1999, 38.
40
Καββαδίας 1913, 74 – 75. 18
30 Κορνέλι ή Κορνέλλος (ΜΕ)
Στο χωριό Κορνέλι η S. Benton εντόπισε, μέσα από επιφανειακή έρευνα, μινυακή
κεραμική41
της εποχής του Χαλκού.
31 Λιθάρια Πόρου (ΜΕ, ΥΕ ΙΙΙ)
Επιφανειακά βρέθηκαν τροχήλατα και χειροποίητα όστρακα και κομβίο. Δε δίνεται
ακριβής χρονολόγηση.
42
42 Κάστρο του Σορδάτου, Διγαλέτο (ΥΕ)
Έπειτα από επιφανειακή έρευνα βρέθηκαν, από τον K. Randsborg, μυκηναϊκά
όστρακα απροσδιόριστης χρονολόγησης.
43
43 Μαυράτα (ΥΕ ΙΙΙ Β – Γ)
Ο Σπ. Μαρινάτος ερεύνησε το 1936 ένα μικρό θολωτό τάφο, ο οποίος περιείχε τρείς
ταφικούς λάκκους. Η θέση όμως δεν δημοσιεύτηκε ποτέ.
44
44 Μαυράτα – Χαιράτα (ΥΕ ΙΙΙ)
Σε επιφανειακή έρευνα από τον Σπ. Μαρινάτο κοντά στα Χαιράτα βρέθηκαν σε
σπηλαιώδη ρωγμή βράχου, σύνολο χειροποίητων αγγείων και μόνο.
45
45 Πόρος – Λιμάνι (ΥΕ)
Κοντά στο σύγχρονο λιμάνι46
βρέθηκαν τρεις παραθαλάσσιοι αποθηκευτικοί σιροί
(βόθροι), λαξευμένοι στον φλύσχη. Άγνωστος αριθμός παραμένει καλυμμένος από
μπετόν, ενώ δεν υπάρχουν περαιτέρω πληροφορίες.
46 Τζαννάτα (ΥΕ ΙΙ Β/ ΙΙΙ Α – Νεότερη ΥΕ ΙΙΙ Γ, ΥΜ)
Ανασκάφτηκε από τον Λ. Κολώνα47
ο οποίος αποκάλυψε ένα μεγάλο βασιλικό
θολωτό τάφο. Είναι ο μεγαλύτερος και ο πιο καλά διατηρημένος θολωτός τάφος σε
όλο το Ιόνιο. Δυστυχώς είχε συληθεί προτού ανακαλυφθεί από τον Λ. Κολώνα.
Παρόλα αυτά τα κτερίσματα είναι αρκετά σε κεραμική και χάλκινα αντικείμενα
καθώς και μικροτεχνία.
47 Ασπρογέρακας – Αννινάτα (ΥΕ ΙΙΙ Β / Γ)
Σύμφωνα με τον κατάλογο στο Μουσείο Αργοστολίου τρία Μυκηναϊκά αγγεία
(ψευδόστομοι αμφορείς και αμφορίσκος) καθώς και μερικά μικροαντικείμενα
41
Souyoudzoglou – Haywood 1999, 44.
42
Μόσχος 2005, 258.
43
Μόσχος 2005, 258.
44
Μόσχος 2005, 259 – 260.
45
Μόσχος 2005, 260.
46
Μόσχος 2005, 262.
47
Μόσχος 2005, 266. 19
(κομβία, χάντρες και στεάτινη σφραγίδα) παραδόθηκαν τη δεκαετία του ’30
προερχόμενα μάλλον από θαλαμοειδή τάφο, η θέση του οποίου παραμένει άγνωστη.
48
ΚΡΑΝΑΙΑ
3 Χερσόνησος Αργοστολίου (ΠΛ)
Από την συγκεκριμένη θέση αναφέρονται49
μόνο ελάχιστα τεμάχια κατεργασμένου
πυριτόλιθου έπειτα από επιφανειακή έρευνα.
13 Κοκκολάτα – Κουρουπάτα (ΝΛ, ΠΕ, ΜΕ, ΥΕ)
Η Χ. Σουγιουτζόγλου – Haywood βασιζόμενη50
στην επιφανειακή έρευνα που έγινε
βορειοδυτικά του προϊστορικού νεκροταφείου στις Καγκέλισες υποστηρίζει την
παρουσία όλων των περιόδων της εποχής του Χαλκού και πιθανή ΝΛ περίοδο.
Χαρακτηριστική είναι η εμφάνιση μινυακής κεραμικής.
21 Κράνη (ΠΕ, ΜΕ, ΥΕ)
Η Κράνη αποτελεί μια από τις τέσσερις πόλεις της κεφαλληνιακής τετράπολης των
κλασσικών χρόνων και σύμφωνα με τα στοιχεία επιφανειακών ερευνών που έχουν
γίνει κατά καιρούς,
51
είμαστε βέβαιοι ότι κατοικούνταν από τα προϊστορικά χρόνια.
Δυστυχώς όμως τα διαθέσιμα στοιχεία δεν είναι αρκετά ώστε να έχουμε πλήρη
εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε εκείνους τους χρόνους.
Οικιστικά κατάλοιπα δεν έχουν έως τώρα αποκαλυφθεί. Παρόλα αυτά ο Π.
Καββαδίας52
αναφέρει προϊστορικό οικισμό στις θέσεις Πεζούλες και Αργίνια, τον
οποίο συνδέει με το μυκηναϊκό νεκροταφείο στη θέση Γεφύρι. Επίσης η S. Benton53
σε επιφανειακή έρευνα βρήκε μυκηναϊκή κεραμική στη νότια κλασσική ακρόπολη,
στο λόφο Πεζούλες και υποστήριξε την ύπαρξη μυκηναϊκού μεγάρου. Πλησίον της
Δυτικής πύλης της ακρόπολης βρήκε μινυακή κεραμική ΠΕ και ΜΕ περιόδου. Και ο
Π. Καλλιγάς54
βρήκε σε ανάλογη έρευνα θραύσματα πυριτόλιθων και μονόχρωμη
χειροποίητη κεραμική. Ο ίδιος δε υποστήριξε ότι η Κράνη ήταν το θρησκευτικό και
διοικητικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής εκείνης της περιόδου. Δεν έχει όμως
πραγματοποιηθεί μία συστηματική μελέτη έτσι ώστε να τεκμηριωθούν τα παραπάνω.
22 Μηνιές (ΠΕ, ΜΕ)
Μετά από επιφανειακή έρευνα του Π. Καββαδία βρέθηκαν στη θέση
Καβαλλιεράτου55
στις Μηνιές διάσπαρτη κεραμική ενώ ο ίδιος υποστήριξε την
ύπαρξη προϊστορικού οικισμού, όπου όμως δεν έχουν διατηρηθεί τα αρχιτεκτονικά
48
Μόσχος 2005, 257.
49
Μαρινάτος 1960, 42.
50
Souyoudzoglou – Haywood 1999, 40.
51
Μόσχος 2005, 243 – 244.
52
Καββαδίας 1913, 75.
53
Μόσχος 2005, 244.
54
Καλλιγάς 1969, 271.
55
Μόσχος 2005, 252. 20
κατάλοιπα. Κοντά στο αεροδρόμιο βρέθηκαν όστρακα κυρίως μεγάλων αγγείων της
ΠΕ και ΜΕ περιόδου καθώς και απότμημα λεπίδας οψιανού και μυλόλιθοι56
.
29 Κοκκολάτα – Καγκέλισσες (ΜΕ ΙΙΙ Α – Β, ΥΕ ΙΙΙ Α2 – Γ)
Σε αυτή τη θέση βρίσκεται το πρωϊμότερο οργανωμένο προϊστορικό νεκροταφείο της
Κεφαλονιάς. Οι ανασκαφές πραγματοποιήθηκαν το 1908 – 1909 από τον Π.
Καββαδία, ο οποίος δεν δημοσίευσε πλήρως τα αποτελέσματα των ερευνών.
Ανέσυραν έξι κιβωτιόσχημους τάφους της όψιμης ΜΕ περιόδου57
των οποίων η
χρήση, μάλλον, διήρκεσε ως την πρώιμη μυκηναϊκή περίοδο. Ο κάθε τάφος φαίνεται
να φιλοξενούσε πάνω από μία ταφή ενώ ήταν πλούσιοι σε κεραμική. Στο σύνολο
καταγράφονται 52 αγγεία, τα οποία διακρίνουμε σε τροχήλατα αλλά και χειροποίητα.
Δεν υπάρχουν πληροφορίες για δύο τάφους58
από αυτούς που βρέθηκαν. Γεγονός
είναι η απουσία μινυακής κεραμικής, ενώ έχουμε ελάχιστα παραδείγματα
αμαυρόχρωμης κεραμικής. Ο Π. Καλλιγάς59
αργότερα ανακάλυψε πεταλόσχημες
κατασκευές τις οποίες και συσχέτισε με το νεκροταφείο μιας και βρέθηκαν πλησίον
του αλλά όχι μέσα σε αυτό. Στον ίδιο χώρο βρέθηκε νεκροταφείο λακκοειδών τάφων,
οι οποίοι είναι λαξευμένοι στο βράχο. Λόγω ελλείψεως πληροφοριών δεν γνωρίζουμε
τον ακριβή αριθμό τους,60
παρά μόνο ότι χρησιμοποιήθηκαν και για μεμονωμένες
ταφές αλλά και για ομαδικές και είχαν κτερίσματα πλούσια σε κεραμική και
μικροτεχνία της ΥΕ ΙΙΙ Α – Γ. Ξεχωρίζει τρίδυμος κέρνος της ΥΕ ΙΙΙ Β περιόδου.
Σύγχρονοι των λακκοειδών τάφων είναι και δύο θολωτοί υπέργειοι τάφοι, που
ανακαλύφθηκαν στο χώρο του Μεσοελλαδικού νεκροταφείου.
61
Ο δεύτερος μάλιστα
είχε εν μέρει θεμελιωθεί πάνω από κιβωτιόσχημο. Δυστυχώς βρέθηκαν
κατεστραμμένοι και τα κτερίσματά τους ανήκαν στα ευρήματα που χάθηκαν ή
αναμείχθηκαν με το φοβερό σεισμό του 1953, οπότε οι πληροφορίες είναι σχεδόν
ανύπαρκτες.
34 Γεφύρι (Προκοπάτα – Ραζάτα), (ΥΕ ΙΙΙ Α2 – Β1)
Το 1909 ερευνήθηκε μικρός θαλαμοειδής τάφος από τον Γ. Πυλαρινό, κάτω από το
δρόμο Αργοστολίου – Σάμης και μεταξύ των χωριών Προκοπάτα – Ραζάτα. Ο τάφος
δημοσιεύτηκε από τον Κυπαρίσση,
62
οποίος όμως δεν αναφέρει το στρώμα στο οποίο
βρέθηκε.
63
Ο τάφος περιείχε τρία μόλις αγγεία: α) κρατήρα με κάθετες λαβές, β)
ψευδόστομο αμφορίσκο και γ) τρίωτο απιόσχημο πιθαμφορίσκο. Από αυτά
καταλαβαίνουμε ότι ανήκει ο τάφος στην ΥΕ ΙΙΙ Α2 και ΥΕ ΙΙΙ Β1 περίοδο. Άλλα
κτερίσματα ήταν ένα χάλκινο φυλλόσχημο ξυράφι και ένα χάλκινο δαχτυλίδι.
56
Σωτηρίου 2000, 115 – 117.
57
Souyoudzoglou – Haywood, 47.
58
Μόσχος 2005, 240.
59
Καλλιγάς 1977, 116 – 125.
60
Μόσχος 2005, 241.
61
Μόσχος 2005, 241 – 242.
62
Κυπαρίσσης 1919, 114 – 115.
63
Μόσχος 2005, 237. 21
Εντύπωση κάνει η μη χρησιμοποίηση λάκκων στο δάπεδο του τάφου, σύμφωνα με τη
συνήθη πρακτική του νησιού. Σήμερα δεν γνωρίζουμε την ακριβή θέση του τάφου.64
36 Αγία Πελαγία Σβορωνάτων (ΥΕ ΙΙΙ)
Επιφανειακά έχει παρατηρηθεί διάσπαρτη Μυκηναϊκή κεραμική, χωρίς να έχει
ερευνηθεί περαιτέρω. Ο Σπ. Ιακωβίδης εντόπισε συστάδα δύο ή τριών θαλαμοειδών
τάφων, οι οποίοι όμως παραμένουν ανεξερεύνητοι.65
37 Διακάτα (ΥΕ ΙΙΙ Γ, ΥΜ)
Στα Διακάτα ανασκάφηκαν από τον Ν. Κυπαρίσση66
το 1912 και 1914 δύο
σπηλαιώδεις θαλαμοειδείς τάφοι της ΥΕ ΙΙΙ Γ περιόδου.
Ο πρώτος και μεγαλύτερος είχε σχεδόν ορθογώνια κάτοψη. Στο δάπεδο βρέθηκαν
δέκα βαθιοί ταφικοί λάκκοι οι οποίοι είχαν χρησιμοποιηθεί για πολλές ταφές. Όσον
αφορά τα κτερίσματα βρέθηκαν πάνω από ογδόντα τροχήλατα και χειροποίητα αγγεία
καθώς και πολλά πήλινα και στεάτινα κομβία, τρείς αιχμές δοράτων και χάλκινο
μαχαίρι. Ξεχωρίζουν τρεις μακριές περόνες με καλλιτεχνικά επεξεργασμένες
κεφαλές, μάλλον, με ανατολική καταγωγή.
Ο δεύτερος τάφος ήταν μικρότερος και είχε ελλειπτική κάτοψη. Μόνο δύο ταφικοί
λάκκοι βρέθηκαν στο εσωτερικό του. Παρόλα αυτά ήταν πλούσιος σε κτερίσματα με
περισσότερα από είκοσι αγγεία, μεταλλικά αντικείμενα (δύο χάλκινα ξίφη, χάλκινο
ξυράφι, τέσσερα μαχαίρια), καθώς και μικροτεχνία από την οποία ξεχωρίζουν χρυσό
περιδέραιο και χάντρες από ήλεκτρο.
38 Λακίθρα (ΥΕ ΙΙΙ Α2/ Β – Νεότερη ΥΕ ΙΙΙ Γ)
Στη νότια πλευρά του νησιού βρέθηκε από τον Σπ. Μαρινάτο το 1931 και 1932, το
πλουσιότερο νεκροταφείο θαλαμωτών τάφων της μυκηναϊκή περιόδου της
Κεφαλονιάς. Οι τέσσερις τάφοι ήταν ασύλητοι και περιείχαν πληθώρα
κτερισμάτων.67
Οι δύο τάφοι έχουν σπηλαιώδη μορφή, σχεδόν τετράγωνη κάτοψη
ενώ κατά μήκος του δαπέδου βρέθηκαν από δέκα ταφικοί λάκκοι. Δίπλα από αυτούς
υπάρχει ένας μικρότερος τετράπλευρος τάφος, που όμως δεν περιείχε ταφικούς
λάκκους. Ο μεγαλύτερος είναι ταυτόχρονα και πρωιμότερος όλων, ο οποίος φαίνεται
να έχει διερευνηθεί και επιδιορθωθεί και στην αρχαιότητα, χωρίς όμως να έχει
συληθεί. Για το λόγο αυτό το σχέδιο του τάφου φαίνεται να έχει φτάσει σε εμάς
παραλλαγμένο από την αρχική μορφή του και προσαρμοσμένο στις ανάγκες της
επαναχρησιμοποίησης του, μετά από την πιθανή κατάρρευση των τοιχωμάτων κατά
την διάρκεια της χρήσης του.68
Άλλο ένα χαρακτηριστικό είναι η, σχεδόν, παντελής
απουσία δρόμων στους τάφους, λόγω της απότομης κλίσης του πετρώματος. Τα
κτερίσματα παρόλα αυτά είναι πλούσια. Έχουμε τροχήλατη και χειροποίητη
64
Μόσχος 2005, 237 – 238.
65
Μόσχος 2005, 237.
66
Κυπαρίσσης 1919, 92 – 114.
67
Μαρινάτος 1932, 455 – 456.
68
Μόσχος 2005, 246. 22
κεραμική ενώ τα περισσότερα από τα 350 αγγεία που βρέθηκαν ανήκαν στον
πρωιμότερο τάφο. Τα κυρίαρχα σχήματα είναι οι κύλικες και οι κρατήρες ενώ
ξεχωρίζει ένα πολύ μεγάλο τριποδικό κύπελλο με προχοή. Επίσης έχουμε χάλκινα
αντικείμενα καθώς και μικροτεχνία εκ της οποίας ξεχωρίζει χρυσό περιδέραιο με
ζεύγη διπλών σπειροειδών ελασμάτων, εύρημα μοναδικό στην δυτική Ελλάδα.
39 Μαζαρακάτα (ΥΕ ΙΙΙ Α2 – Νεότερη ΥΕ ΙΙΙ Γ)
Στα Μαζαρακάτα69
βρέθηκε τυχαία το Μυκηναϊκό νεκροταφείο, όταν επιχείρησε το
1810-1812 ή 1813, να ανοίξει δρόμο ο τότε τοποτηρητής της αγγλικής διοίκησης
(Κάρολος- Φίλιππος Δεβοσσέτος). Εκείνη την εποχή και μη γνωρίζοντας την αξία
τους παραβίασαν τέσσερις τάφους (ή εννέα κατά την Souyoudzoglou- Haywood70)
και τα ευρήματά τους τα δώρισε ο de Bosset στο μουσείο της πατρίδας του
Νεφσατέλης. Τα ευρήματα ταυτίστηκαν πολύ αργότερα, μετά τις πρώτες ανασκαφές
του Π. Καββαδία (1899-1909) με την οικονομική υποστήριξη του A.E.H. Goekoop,
ενώ αργότερα η έρευνα συνεχίστηκε από τον Σπ. Μαρινάτο με τη σωστική ανασκαφή
του 1951. Αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα Μυκηναϊκά νεκροταφεία της
Κεφαλονιάς. Οι πληροφορίες όμως που υπάρχουν, δυστυχώς δεν είναι πλήρεις. Οι
θαλαμοειδείς τάφοι είναι λαξευμένοι σε μια σειρά και με την ίδια κατεύθυνση. Έχουν
τετράπλευρη κάτοψη και σπανιότερα κυκλική ή ελλειψοειδή – πεταλόσχημη. Όλοι οι
θάλαμοι έχουν ταφικούς λάκκους ενώ αξιοσημείωτη είναι η ταφή πολλών ατόμων
στον ίδιο λάκκο.
Όσον αφορά την κεραμική, βρέθηκε διάσπαρτη στο χώρο ενώ παρατηρούμε ότι
ελάχιστα ευρήματα έχουν διασωθεί από την ΥΕ ΙΙΙ Α2- Β και τα περισσότερα είναι
από την ΥΕΙΙΙ Γ η οποία είναι και η πιο πλούσια περίοδος του νησιού. Έχουμε και
χάλκινα κτερίσματα όπως φλογόσχημες λόγχες, αλλά είναι ελάχιστα.
Κοντά στο νεκροταφείο των θαλαμοειδών ταφών βρέθηκε και ένας θολωτός από τον
Π. Καββαδία71
χωρίς να αναφέρονται τα ευρήματα, για άγνωστους λόγους.
40 Μεταξάτα (ΥΕ ΙΙΙ Α2 – Νεότερη ΥΕ ΙΙΙ Γ, ΥΜ)
Στα Μεταξάτα72
έχει βρεθεί Μυκηναϊκό νεκροταφείο που αποτελείται από έξι
θαλαμοειδείς τάφους. Το 1933 οι πρώτοι τρεις τάφοι και το 1960 άλλοι δύο
ερευνήθηκαν από τον Σπ. Μαρινάτο. Το 1973 ανασκάφτηκε ο τελευταίος τάφος από
τον Π. Καλλιγά. Το νεκροταφείο χρησιμοποιήθηκε κατά την ΥΕΙΙΙ Α2- Γ. Δυστυχώς
οι περισσότεροι τάφοι, όταν βρέθηκαν ήταν ήδη συλημένοι. Οι τέσσερις από αυτούς
είναι σπηλαιώδεις, με τετράπλευρους θαλάμους και έχουν οκτώ έως δέκα ταφικούς
λάκκους ανοιγμένους συμμετρικά στο δάπεδο.
Τα κτερίσματα των ταφών73
ανάγονται σε συνολικά 304 αγγεία, μεταλλικά
αντικείμενα και μικροτεχνήματα. Μεγάλος είναι ο αριθμός των ψευδόστομων
69
Μόσχος 2005, 247.
70
Souyoudzoglou – Haywood 1999, 44.
71
Μόσχος 2005, 249.
72
Μόσχος 2005, 250.
73
Μαρινάτος 1932, 457. 23
αμφορίσκων και ακολουθούν κύαθοι και προχοΐσκες, αρύταινες και κύλικες ενώ
απουσιάζουν οι μεγάλοι κρατήρες. Μεγάλος και ο αριθμός χειροποίητων αγγείων.
Δεν εκλείπει και η μικροτεχνία εκ των οποίων εντοπίζουμε πέντε σφραγίδες, πολλά
κομβία, πλακίδια από γυαλί και μεγάλο αριθμό ψήφων από ήλεκτρο, καθώς και
χάλκινα αντικείμενα όπως χάλκινα δαχτυλίδια και φλογόσχημες αιχμές δοράτων.
41 Σταροχώραφα (ΥΕ ΙΙΙ Γ)
Ο Σπ. Μαρινάτος ανέσκαψε την θέση74
αυτή, έπειτα από επιφανειακή έρευνα. Η θέση
βρίσκεται νότια από τα Διακάτα όπου και βρέθηκαν οι θαλαμοειδείς τάφοι. Βρέθηκαν
κτιριακά κατάλοιπα καθώς και μυκηναϊκή κεραμική της ΥΕ ΙΙΙ.
ΣΑΜΗ
7 Άγιοι Θεόδωροι – Βουνιές (ΠΛ και ΥΕΙΙΙ Α – Β ή ΥΕ ΙΙΙ Γ)
Στο λόφο του Βουνιά βρέθηκε ποσότητα πυριτόλιθων χωρίς όμως να δίνεται η
χρονολόγηση. Ο Μ. Πετρόπουλος, όπως αναφέρει ο Ι. Μόσχος υποστηρίζει ότι
ανήκουν στην παλαιολιθική περίοδο. Αργότερα, στο νότιο άκρο του λόφου
ανασκάφτηκαν τα ερείπια Μυκηναϊκής οικίας αβέβαιου μεγέθους από τον Σπ.
Μαρινάτο. Τα ευρήματα περιλάμβαναν χειροποίητη αλλά και τροχήλατη κεραμική,
σφονδύλια, πυριτολιθικά εργαλεία και οστά ζώων. Η κεραμική χρονολογήθηκε στην
ΥΕ ΙΙΙ Γ περίοδο75
ενώ σύμφωνα με τον Ι. Μόσχο,
76
οι R. Hope Simpson και
O.T.P.K. Dickinson πρότειναν την πρωιμότερη χρονολόγηση (ΥΕ ΙΙΙ Α – Β).
8 Άγιος Νικόλαος (ΠΛ)
Από την επιφανειακή έρευνα προκύπτουν τεμάχια κατεργασμένου πυριτόλιθου σε
όλη τη διαδρομή από τη Σάμη μέχρι τη μονή του Αγίου Νικολάου.77
9 Φισκάρδο (ΠΛ)
Ο Γ. Καββαδίας στο νότιο τμήμα του λιμανιού βρήκε ομάδα λίθινων εργαλείων
έπειτα από επιφανειακή έρευνα και τα οποία χρονολόγησε ο ίδιος στη Μέση ΠΛ.
Υποστήριξε ότι κάποια από αυτά ανήκαν σε διαφορετικές φάσεις της ίδιας εποχής
(ΠΛ). Παρόλα αυτά δεν έγινε ανασκαφή και τα εργαλεία δημοσιεύτηκαν χωρίς την
συνοδεία σχεδίων.78
10 Φισκάρδο – Έμπλισση (Μέση ΠΛ)
Λίθινα εργαλεία που συλλέχθηκαν από τον ίδιον σε επιφανειακή έρευνα και
χρονολογήθηκαν στην Μέση ΠΛ.79
74
Μόσχος 2005, 254.
75
Μαρινάτος 1960, 42.
76
Μόσχος 2005, 267.
77
Μόσχος 2005, 268.
78
Μόσχος 2005, 272.
79
Souyoudzoglou – Haywood 1999, 46. 24
11 Σπήλαιο Χαλιωτάτων - Δρογκαράτη (Μέση και Ανώτερη ΠΛ και
ΠΕ)
Μετά από σύντομη ανασκαφική έρευνα του Γ. Καββαδία στο σπήλαιο Σπήλιος στα
Χαλιωτάτα βρέθηκαν80
θραύσματα πυριτόλιθου, χονδροειδείς δίπλευροι πελέκεις και
τριγωνικές αιχμές που χρονολογήθηκαν από τον ίδιο στην μέση και ανώτερη ΠΛ
περίοδο. Αξιοσημείωτο είναι η εύρεση λίθινων εργαλείων που δεν είναι από πυριτικό
υλικό καθώς και η παιδική ταφή της ΠΕ περιόδου.
12 Γριζάτα – Αγραπιδιές (ΜΛ, ΠΕ ΙΙΙ, ΜΕ)
Έχουν βρεθεί ποσότητες απολεπισμάτων και εργαλείων πυριτόλιθου.
Χρονολογήθηκαν στην ΜΛ περίοδο.
Επίσης πραγματοποιήθηκαν τρεις δοκιμαστικές τομές από τον Α. Σωτηρίου81
οι
οποίες έφεραν στο φως υπόλοιπο δαπέδου και δύο τοίχους κτιστούς με ποταμίσιους
λίθους και ασβεστόλιθο. Η κεραμική που βρέθηκε χρονολογήθηκε στην ΠΕ ΙΙΙ και
ΜΕ περίοδο. Η ανασκαφή δεν έχει προχωρήσει άλλο.
19 Σάμη (ΝΛ, ΠΕ)
Στη θέση Φούρνοι, η οποία βρίσκεται στο νότιο άκρο της κωμόπολης πραγματο-
ποιήθηκε μικρή ανασκαφική έρευνα από τον Π. Καλλιγά82
η οποία απεκάλυψε μικρό
τμήμα τοίχου. Η κεραμική που βρέθηκε ανήκει στην κατηγορία της χειροποίητης
αδιακόσμητης και χρονολογήθηκε συμβατικά στους προϊστορικούς χρόνους.
Αργότερα η έρευνα συνεχίστηκε και ήρθαν στο φως οικιστικά λείψανα της ΠΕ
περιόδου και τρείς ταφικοί πίθοι οι οποίοι βρίσκονταν σε πυκνό στρώμα μικρών
λίθων, για το οποίο αναφέρεται ότι μάλλον ήταν τεχνητό.83
Όστρακα κεραμικής της ίδιας εποχής βρέθηκαν και στη θέση Λουτρό χωρίς όμως να
έχουμε περαιτέρω στοιχεία.84
20 Τουλιάτα (ΝΛ)
Μετά από επιφανειακή έρευνα βρέθηκε ποσότητα λίθινων εργαλείων, χωρίς να
έχουμε περαιτέρω πληροφορίες.
27 Κακό Λαγκάδι ή Κακολαγκάδα στα Κουλουράτα ( ΠΕ, ΜΕ, ΥΕ ).
Σε σπήλαιο85
κοντά στα Κουλουράτα εντοπίστηκαν επιφανειακά όστρακα
χειροποίητης κεραμικής της εποχής του Χαλκού, την ακριβή χρονολόγηση των
οποίων δεν την γνωρίζουμε.
80
Μόσχος 2005, 271.
81
Σωτηρίου 1996, 250.
82
Καλλιγάς 1977, 118.
83
Μόσχος 2005, 271.
84
Σωτηρίου 1997, 277.
85
Μόσχος 2005, 269. 25
Περιοχή Όνομα Είδος Χρονολογία
Ανασκα
φική
Έρευνα
Επιφανει
ακή
Έρευνα
ΠΛ ΜΛ ΝΛ ΠΕ ΜΕ ΥΕ ΥΜ
1. Παλική
Ακρωτήρι -
Γέρου
Γόμπου
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ
2. Παλική
Κοντογενά
δα
2
συλλημένοι
τάφοι
X Χ Χ
3. Κραναία
Χερσόνησος
Αργοστολίου
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ
4. Πρόννοι
Αγραπιδού
λα – Άγιος
Γεώργιος
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ Χ
5. Πρόννοι
Ακρωτήριο
Μούντα
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ Χ
6. Πρόννοι
Άνω
Κατελειός
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ
7. Σάμη
Άγιοι
Θεόδωροι,
Βουνιάς
Οικία Χ Χ Χ Χ
8. Σάμη
Άγιος
Νικόλαος
Σάμης
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ
9. Σάμη Φισκάρδο
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ
10. Σάμη
Έμπλισση,
Φισκάρδο
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ
11. Σάμη
Σπήλαιο
Χαλιωτάτων
σπήλαιο Χ Χ Χ
12. Σάμη
Γριζάτα,
Αγραπιδιές
Οικία Χ Χ Χ Χ Χ
13. Κραναία
Κοκκολάτα,
Κουρουπάτα
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ Χ Χ Χ
14. Πρόννοι Αργίνια
Κυκλικό
κτίσμα
Χ Χ Χ 26
Περιοχή Όνομα Είδος Χρονολογία
Ανασκα
φική
Έρευνα
Επιφανει
ακή
Έρευνα
ΠΛ ΜΛ ΝΛ ΠΕ ΜΕ ΥΕ ΥΜ
15. Πρόννοι
Βόχυνας
Πόρου
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ
16. Πρόννοι
Λουτράκι
Σκάλας
Απροσδιόρ
ιστη
Χ Χ Χ
17. Πρόννοι Μουσάτα τάφοι Χ Χ
18. Πρόννοι
Σπηλιά της
Δράκαινας
σπήλαιο Χ Χ Χ
19. Σάμη Σάμη
Οικιστικά
λέιψανα
Χ Χ Χ
20. Σάμη Τουλιάτα
απροσδιόρι
στη
Χ Χ
21. Κραναία Κράνη
Πιθανός
οικισμός
Χ Χ Χ Χ
22. Κραναία Μηνιές
Πιθανός
οικισμός
Χ Χ Χ
23. Πρόννοι
Ρίζα
Ελαφώνα
τάφοι Χ Χ Χ Χ
24. Πρόννοι
Κάναλος
Πόρου
οικοδόμημα Χ Χ
25. Πρόννοι
Παχνί
Πόρου
Οικιστικά
κατάλοιπα
Χ Χ Χ
26. Πρόννοι
Πλαϊράχι
Πόρου
οικία Χ Χ Χ
27. Σάμη
Κακό
Λαγκάδι
απροσδιόρι
στη
Χ Χ Χ Χ
28. Παλική
Οικόπεδα,
Μυρσίνες
Ερείπια
τύμβου
Χ Χ Χ Χ 27
Περιοχή Όνομα Είδος Χρονολογία
Ανασκα
φική
Έρευνα
Επιφανει
ακή
Έρευνα
ΠΛ ΜΛ ΝΛ ΠΕ ΜΕ ΥΕ ΥΜ
29. Κραναία
Κοκκολάτα,
Καγκέλισες
Νεκροταφε
ίο
Χ Χ Χ
30. Πρόννοι
Κορνέλι ή
Κορνέλος
απροσδιόρι
στη
Χ Χ
31. Πρόννοι
Λιθάρια
Πόρου
απροσδιόρι
στη
Χ Χ Χ
32. Παλική
Άγιος
Γεώργιος
Παρισάτων
απροσδιόρι
στη
Χ Χ
33. Π αλική Βάλτσα
απροσδιόρι
στη
Χ Χ
34. Κραναία
Γεφύρι,
Προκοπάτα
- Ραζάτα
τάφος Χ Χ
35. Παλική Παρισάτα τάφοι Χ Χ Χ
36. Κραναία
Αγία
Πελαγία
Σβορωνάτων
Πιθανά
τάφοι
Χ Χ
37. Κραναία Διακάτα τάφοι Χ Χ Χ
38. Κραναία Λακίθρα νεκροταφείο Χ Χ
39. Κραναία
Μαζαρακά
τα
νεκροταφείο Χ Χ Χ
40. Κραναία Μεταξάτα νεκροταφείο Χ Χ Χ
41. Κραναία
Σταροχώρα
φα
οικία Χ Χ Χ
42. Πρόννοι
Κάστρο
του
Σορδάτου
απροσδιόρι
στη
Χ Χ 28
Περιοχή Όνομα Είδος Χρονολογία
Ανασκα
φική
Έρευνα
Επιφανει
ακή
Έρευνα
ΠΛ ΜΛ ΝΛ ΠΕ ΜΕ ΥΕ ΥΜ
43. Πρόννοι Μαυράτα τάφος Χ Χ
44. Πρόννοι
Μαυράτα,
Χαιράτα
Σπηλαιώδη
ρωγμή
βράχου
Χ Χ
45. Πρόννοι
Πόρος,
Λιμάνι
Τρείς σιροί Χ Χ
46. Πρόννοι Τζαννάτα
Θολωτός
τάφος
Χ Χ Χ
47. Πρόννοι
Ασπρογέρα
κας -
Αννινάτα
Τάφος Χ Χ
ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΣ
Στο δεύτερο κεφάλαιο αυτής της εργασίας αναφερόμαστε εκτενέστερα σε μία
από τις κατηγορίες κινητών ευρημάτων που μπορούν να βρεθούν σε μια
ανασκαφή, αυτή της κεραμικής. Ένας από τους λόγους που επέλεξα να ασχοληθώ
κυρίως με την κεραμική είναι ότι από αυτήν αντλούμε πληροφορίες όπως το
βιοτικό επίπεδο της εποχής και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κάθε τόπου. Η
αναφορά γίνεται ανά περιόδους, ενώ υπάρχει πρόσθετος διαχωρισμός σε
κατηγορίες (τυπολογία, διακόσμηση, κατασκευή) για την διευκόλυνση του
αναγνώστη. Η χρονολόγηση παρόλα αυτά παραμένει γενική λόγω έλλειψης
στοιχείων.
Ακολουθεί η κεραμική του μουσείου Αργοστολίου, από το οποίο έπειτα από
ειδική άδεια από τον έφορο αρχαιοτήτων κ. Ανδρέα Σωτηρίου, αντλούμε όλο το
φωτογραφικό υλικό. Η ταξινόμηση στο μουσείο γίνεται ανάλογα με την θέση
στην οποία βρέθηκαν τα εκθέματα και η ίδια ακολουθείται και σε αυτή την
εργασία.
Παρόλα αυτά πολλές ήταν οι δυσκολίες πριν φτάσει το φωτογραφικό υλικό στη
μορφή που παρουσιάζεται εδώ. Δυστυχώς η χρονολόγηση καθώς και η τυπολογία
δεν παρατίθενται με την επιθυμητή λεπτομέρεια. Γι αυτό το λόγο αφού
φωτογράφησα όλο το υλικό, το οποίο ήταν μέσα στις προθήκες επεξεργάστηκα
τις φωτογραφίες, αναγνώρισα και ταύτισα τα αγγεία σύμφωνα με τις γνώσεις ου
και σε συνάρτηση πάντα με το βιβλίο του Θεοχάρη86
για την νεολιθική, του
Treuil87
για την μεσοελλαδική και της Mountjoy88
για την μυκηναϊκή περίοδο.
Μέσα από αυτή την εργασία προτείνω και μια ακριβέστερη χρονολόγηση με την
βοήθεια των ίδιων βιβλίων. Αξίζει να σημειωθεί ότι προσέθεσα μία μικρή
περιγραφή των αγγείων σύμφωνα πάντα με την οπτική μου αντίληψη και τις
αρχαιολογικές γνώσεις.
Νεολιθική Περίοδος
Σύμφωνα με τον λεπτομερή κατάλογο θέσεων του προηγούμενου κεφαλαίου
παρατηρούμε ότι υπάρχουν αρκετές θέσεις Νεολιθικής περιόδου. Σχεδόν όλες οι
πληροφορίες που έχουμε σχετικά με την κεραμική προέρχονται από το σπήλαιο της
Δράκαινας, στο οποίο έχει διεξαχθεί συστηματική ανασκαφή και από το ακρωτήριο
του Γέρο Γόμπου. Στις υπόλοιπες θέσεις έχει γίνει μόνο επιφανειακή έρευνα, αν και
έχουμε ελάχιστα δείγματα κεραμικής της ίδιας εποχής. Δυστυχώς η κεραμική και των
δύο θέσεων δεν είναι πλήρως δημοσιευμένη. Παρόλα αυτά θα προσπαθήσω να
86
Θεοχάρης 2000, 11-161.
87
Treuil 1996, 179-555.
88
Mountjoy 1998, 13-208. 42
αποδώσω την εικόνα της Νεολιθικής εποχής στην Κεφαλληνία όσο δύναμαι με το
υπάρχον υλικό.
Τυπολογία
Στο σπήλαιο της Δράκαινας89
διακρίνονται αγγεία κυρίως μεσαίου και μικρού
μεγέθους, ανοιχτά και κλειστά, αλλά και λίγα μεγάλου μεγέθους όπως αβαθείς και
βαθιές φιάλες, κλειστά αγγεία με σφαιρικό/ σφαιροειδές σώμα και διακριτό ψηλό ή
κοντό λαιμό. Υπάρχουν και ιδιότυπα αγγεία όπως είναι τα Ρυτά ή αλλιώς Danilo –
Scoops ή salt vases (έχουν βρεθεί 10 τέτοια παραδείγματα), το χαρακτηριστικό των
οποίων είναι ότι τα σκεύη αποτελούνται από τέσσερα ζωόμορφα πόδια. Συνηθισμένα
σχήματα αποτελούν οι αμφορείς και οι φιάλες διαφόρων τύπων. Έντονη είναι η
ύπαρξη χειροποίητης κεραμικής.
Μουσείο Αργοστολίου
Η χρονολόγηση και ταύτιση των αγγείων έγιναν με βάση το βιβλίο «Νεολιθικός
κόσμος», του Θεοχάρη.90Στο μουσείο του Αργοστολίου έχουμε ελάχιστα
παραδείγματα και όλα προέρχονται από το σπήλαιο της Δράκαινας. Από αυτά
ξεχωρίζει κωδωνόσχημο πιθοειδές αγγείο (εικ.1) με διχαλωτές αποφύσεις, οι οποίες
βοηθούσαν στην μεταφορά του. Χρονολογείται περίπου στα μέσα της 5η
χιλιετίας.
Επίσης έχουμε κυρίως θραύσματα γραπτής κεραμικής (εικ.2-3) καθώς και
εγχάρακτης και πλαστικής διακόσμησης (εικ.4).
Κατασκευή
Παρατηρείται ότι ο πηλός91
που χρησιμοποιείται είναι ερυθρού χρώματος,
χαρακτηριστικό της περιοχής ενώ μέχρι και στην χειροποίητη κεραμική φαίνεται να
είναι πολύς καλής ποιότητας. Η στίλβωση είναι πολύ καθαρή και η λείανση καθώς
και το επίχρισμα που χρησιμοποιείται καθιστούν τα αγγεία υψηλής ποιότητας.
Αξιοσημείωτο είναι ένα ζωόμορφο πόδι σκεύους, σμιλεμένο από μάρμαρο της
Νάξου.92
Διακόσμηση
Όπως αναφέραμε στο προηγούμενο κεφάλαιο ο Ιωάννης Μόσχος93
χωρίζει την
κεραμική του σπηλαίου σε πέντε κατηγορίες. Η πιο συνηθισμένη είναι η μονόχρωμη,
σε ανοιχτά και ευρύστομα κλειστά αγγεία, με το χρώμα τους να κυμαίνεται από
ερυθρό έως καστανέρυθρο και καστανό. Πολύ συνηθισμένο είδος αποτελεί και η
στιλβωτή κεραμική με συνηθέστερα σχήματα τις φιάλες, που έχουν μεγάλη
χρωματική ποικιλία (ερυθρές, καστανόφαιες, φαιές και μαύρες), με συνηθέστερη τη
‘μαύρη στιλβωτή’ ή αλλιώς ‘black burnish’κεραμική. Διακρίνεται μικρή ποσότητα
89
www.drakainacave.gr.
90
Θεοχάρης 2000, 11-161.
91
www.drakainacave.gr.
92
Βλαχόπουλος 2010, 8.
93
Μόσχος 2005, 264. 43
πολύχρωμης γραπτής κεραμικής, με γεωμετρικά θέματα και συνήθη βαφή την μελανή
και καστανέρυθρη. Αξίζει να σημειωθεί ότι διακόσμηση των ανοιχτών αγγείων
πολλές φορές περιλαμβάνει και το εσωτερικό τους ενώ ανήκουν κυρίως στην
κατηγορία των γραπτών ‘urfirnis’ ή στην κατηγορία ‘σκούρο σε ανοιχτό’ ή αλλιώς
‘dark on light’
94
καθώς και στην γραπτή αλοιφωτή. Λίγα μικρά όστρακα φέρουν
εγχάρακτη ή εμπίεστη διακόσμηση απλών γεωμετρικών μοτίβων. Και τέλος ελάχιστα
όστρακα πιθοειδών αγγείων φέρουν πλαστική διακόσμηση απλών ή σχοινοειδών
ταινιών. Ελάχιστα παραδείγματα πλαστικής διακόσμησης έχουμε και στα Μουσάτα,
95
καθώς και εμπίεστης και εγχάρακτης διακόσμησης.
Πρωτοελλαδική Περίοδος
Η πρωτοελλαδική εποχή δεν έχει ακόμη ερευνηθεί συστηματικά και
αντιπροσωπεύεται κυρίως από επιφανειακές έρευνες στην Ν και ΝΑ πλευρά του
νησιού. Ο Βλαχόπουλος
96
αναφέρει την ύπαρξη πρωτοελλαδικού οικισμού στη Σάμη,
του οποίου τα ευρήματα, όμως, δεν έχουν δημοσιευτεί. Υπάρχει όμως και το ναυάγιο
στα Γαγιάνα, το οποίο αν και δεν είναι δημοσιευμένο αναφέρεται από τον
Βλαχόπουλο. Για τη δυνατότητα να αναφερθεί σε αυτό το σημαντικό ναυάγιο δίνει
θερμές ευχαριστίες στον επιστημονικό υπεύθυνο της έρευνας κύριο Διονύση
Ευαγγελιστή, ο οποίος του έδωσε φωτογραφικό υλικό, από την υπό εκτύπωση
εργασία του στα πρακτικά του τελευταίου συνεδρίου της σειράς ΤΡΟΠΙΣ.
Τυπολογία
Στο σπήλαιο της Δράκαινας βρίσκουμε λεπτή και χονδροειδή κεραμική, με πιο
συνηθισμένο σχήμα τις φιάλες με έσω νεύον χείλος ενώ δεν εκλείπουν αμφορείς
ψευδόστομοι και μη, κρατήρες, πίθοι. Σπουδαία είναι η συλλογή χειροποίητης
κεραμικής σε διάφορους τύπους από το Κακό Λαγκάδι. Δυστυχώς δεν υπάρχει
δημοσιευμένο υλικό που να αναφέρει την τυπολογία που έχει βρεθεί πέρα από
μεμονωμένες αναφορές.
97
Στο ναυάγιο στη παραλία Γαγιάνα βρέθηκαν, κατά κύριο
λόγο, μεγάλα αγγεία κλειστού τύπου. Στον πρωτοελλαδικό οικισμό της Σάμης
βρέθηκαν εγχυτρισμοί. Παρόλα αυτά το σχήμα αγγείου που κυριαρχεί είναι η φιάλη.
Μουσείο Αργοστολίου
Για την πρωτοελλαδική περίοδο δεν υπάρχουν ανάλογα εκθέματα στο μουσείο, οπότε
θα πρέπει να συνεχίσουμε στην επόμενη περίοδο.
94www.drakainacave.gr.
95
Μόσχος 2005, 261.
96
Βλαχόπουλος 2010, 24.
97
Souyoutzoglou – Haywood 1999, 44. 44
Κατασκευή
Ανάλογα με τη σύσταση του πηλού, διακρίνουμε δύο βασικές κατηγορίες
κεραμικής:98
α) την χονδροειδή και β) τη λεπτή. Στη χονδροειδή ο πηλός είναι
ακάθαρτος με ξένες προσμίξεις, γκρίζος έως μελανός στον πυρήνα του και καστανός
– ερυθρός εξωτερικά. Στη λεπτή κεραμική ο πηλός είναι καθαρός, ομοιόμορφα
ψημένος, αλλά πουδρέ στην υφή. Και σε αυτήν την περίοδο, ο πηλός συνεχίζει να
είναι πολύ καλής ποιότητας. Τα αγγεία φτιάχνονται κυρίως από τον τοπικό πηλό
χρώματος ερυθρού.99
Πολύς καλής τεχνολογίας φαίνονται να είναι τα αγγεία που
βρέθηκαν στο ναυάγιο στη παραλία Γαγιάνα.100
Διακόσμηση
Γενικά διακρίνονται όστρακα που ανήκουν στην γραπτή urfirnis,
101
με πάρα πολύ
καλό επίχρισμα. Επίσης έχουμε τα χειροποίητα αγγεία τα οποία δεν φέρουν κάποια
διακόσμηση. Συναντάμε γεωμετρικά σχήματα, κυματοειδείς και σχοινοειδείς ταινίες
καθώς και ελλειψοειδείς γύρω από το λαιμό και την βάση, καθώς μερικές φορές
καλύπτουν και το σώμα του αγγείου.
102
Επίσης σε κάποια αγγεία συναντάμε τον
πλαστικό διάκοσμο με πιέσεις δακτύλου της ΠΕ περιόδου.
103
Μεσοελλαδική Περίοδος
Η Μεσοελλαδική περίοδος στην Κεφαλληνία μας είναι γνωστή από τις ανασκαφές
στους κιβωτιόσχημους τάφους στην θέση Καγκέλισσες των Κοκκολάτων και από
τυχαία ευρήματα στο Κορνέλλο, στα Περατάτα, στην Κράνη, στο κακό Λαγκάδι και
στα Κουρουπάτα. Παρόλα αυτά τα σημαντικότερα παραδείγματα κεραμικής εκείνης
της περιόδου τα βρίσκουμε στην θέση Καγγέλισσες των Κοκκολάτων και είναι
κυρίως δείγματα χειροποίητης κεραμικής.
104
Τυπολογία
Πρόκειται για κανθάρους, κύπελλα μόνωτα και δίωτα καθώς και ένα κωνικό,
κρατήρες με κάθετη λαβή, πρόχους και χειροποίητα σκεύη105
(κυρίως κύπελλα).
Εντύπωση προκαλεί ο τύπος της κύλικας, ο οποίος έχει ένα υπερυψωμένο πόδι και το
οποίο μοιάζει να είναι ιδιαιτερότητα της περιοχής106αλλά δυστυχώς δεν υπάρχει ο
αντίστοιχο φωτογραφικό υλικό. Δεν αναφέρεται κάτι άλλο.
98
Σωτηρίου 2006, 666.
99
Μόσχος 2005, 265.
100
Βλαχόπουλος 2010, 24.
101
Souyoutzoglou – Haywood 1999, 46.
102
Souyoutzoglou – Haywood 1999, 46.
103
Σωτηρίου 2006, 666.
104
Souyoutzoglou – Haywood 1999, 47.
105
Μόσχος 2005, 240.
106
Βλαχόπουλος 2010, 25. 45
Μουσείο Αργοστολίου
H ταύτιση των αγγείων καθώς και η χρονολόγηση έγινε με βάση το βιβλίο
«Πολιτισμοί του Αιγαίου», του Treuil.
107Eχουμε παραδείγματα από τη θέση
Κοκκολάτα. Συναντάμε κάνθαρος (εικ. 7) με αμαυρόχρωμης διακόσμησης. Ανήκει
στα αγγεία ανοιχτού τύπου με δύο λαβές για την ανύψωσή του καθώς και άλλοι τύποι
κάνθαρου (εικ.10 και 11). Επίσης βλέπουμε ότι τα κύπελλα έχουν ιδιαίτερο ρόλο.
Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι τα κύπελλα (εικ. 8 και 9) στα οποία φαίνονται η
τεχνοτροπία των χειροποίητων αγγείων. Αξιοπρόσεχτες είναι και οι προχοΐσκες (εικ.
12) που βρέθηκαν εκεί καθώς είναι ένα από τα συνηθέστερα αγγεία της εποχής.
Εντύπωση επίσης κάνει άωτο πιθάριο (εικ. 13) με αμαυρόχρωμη διακόσμηση.
Κατασκευή
Γενικά ο πηλός παραμένει ο ίδιος108
που προαναφέραμε, δηλαδή ο τοπικός ερυθρός ο
οποίος χρησιμοποιείται και στην τροχήλατη και στην χειροποίητη κεραμική.
Διακόσμηση
Συναντάμε τον τύπο της αμαυρόχρωμης τροχήλατης κεραμικής και της ακόσμητης
χειροποίητης.109
Στη θέση Κουρουπάτα – Κοκκολάτα, στην Κράνη καθώς και στο
Κορνέλι συναντάμε μινύεια110
κεραμική, δηλαδή γκρίζα κεραμική που μιμείται
μεταλλικά πρότυπα και η οποία την ίδια περίοδο κυριαρχεί στoν νότιο ελλαδικό
κορμό. Στην αμαυρόχρωμη συνεχίζουν να χρησιμοποιούντα γεωμετρικά σχήματα στο
σώμα και ελλειψοειδής ταινίες στο λαιμό, στη βάση και κάποιες φορές και στη λαβή.
Υστεροελλαδική Περίοδος
Την Υστεροελλαδική περίοδο στην Κεφαλονιά παρατηρείται σημαντική αύξηση των
αρχαιολογικών θέσεων σε ολόκληρο το νησί, οι οποίες διακρίνονται κυρίως σε
εκτεταμένης έκτασης νεκροταφεία από θολωτούς και θαλαμωτούς τάφους και
λιγότερο σε οικισμούς.
111
Συγκεκριμένα ο Καλλιγάς112
αναφέρει την ύπαρξη των
τεσσάρων βασιλείων από την αρχή της δημιουργίας των τεσσάρων μεταγενέστερων
κλασσικών πόλεων του νησιού, της Κράνης, της Πάλης, της Σάμης και της Παλικής.
Παρόλα αυτά ελάχιστα είναι τα στοιχεία για την ΥΕ Ι και ΥΕ ΙΙ και οι πληροφορίες
που έχουμε συλλέξει αφορούν κυρίως την ΥΕ ΙΙΙ και ιδιαίτερα το τέλος της (ΥΕ ΙΙΙ
Γ). Πληροφορίες αντλούμε κυρίως από το οργανωμένο νεκροταφείο στα
Μαζαρακάτα, τη θέση Οικόπεδα, τον θαλαμωτό τάφο στα Παρισάτα, τους κυκλικούς
θαλαμωτούς τάφους στα Μεταξάτα, τους θαλαμωτούς τάφους στη Κοντογενάδα, τους
θολωτούς στα Διακάτα, τον θολωτό τάφο στα Τζανάτα, το Γεφύρι, τα Προκοπάτα,
107
Treuil 1996, 276-555.
108
Μόσχος 2005, 241.
109
Βλαχόπουλος 2010, 25.
110
Souyoutzoglou – Haywood 1999, 48.
111
Βλαχόπουλος 2010, 26.
112
Καλλιγάς 1977, 116. 46
τους κιβωτιόσχημους τάφους στη θέση Καγκέλισσες στα Κοκκολάτα καθώς και τους
τρείς θαλαμωτούς, τετράπλευρους τάφους στη Λακίθρα.
Τυπολογία
Οι τύποι αγγείων που κυριαρχούν113
είναι : α) ο κρατήρας, β) η κύλικα και γ) ο
αρυτήρας. Οι κρατήρες παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία σχημάτων. Άλλοι έχουν
καθέτως και άλλοι οριζοντίως λοξές λαβές. Κάποιους τους συναντάμε με προχοή.
Μοναδικό και ασυνήθιστο παράδειγμα είναι ο τριποδικός κρατήρας. Οι υψίποδες
κύλικες, οι οποίες μοιάζουν να είναι ιδιαιτερότητα των Ιονίων νήσων γενικότερα,
βρίσκονται σε αφθονία, άλλοτε βαθύτερες και άλλοτε πλατύτερες, πάντα όμως με δύο
κάθετες λαβές. Όσον αφορά τους αρυτήρες παρατηρούμε ότι ενώ στην υπόλοιπη
Ελλάδα το σχήμα αυτό βρίσκεται σπάνια (έχουν βρεθεί κάποια παραδείγματα στην
Πύλο και ελάχιστα στην Αργολίδα), στην Κεφαλληνία συναντάται σε αφθονία. Στην
Κρήτη δε, είναι ανύπαρκτος αυτός ο τύπος αγγείου. Επίσης την ίδια χρονική περίοδο
βρίσκουμε αμφορείς ψευδόστομους,
114
κυρίως μικρούς (επιρροή από Αχαΐα).
Πρόχους και προχοΐσκες, χωρίς όμως το χαρακτηριστικό τριφυλλοειδές στόμιο που
απαντάτε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Εντύπωση προκαλλούν τα τριποδικά σκεύη115
όπως
είναι το τριποδικό λυκήθιο116
με εμφανείς επιρροές από την Κύπρο και τριποδικό
κύπελλο με προχοή (επιρροή από Ηπειρωτική Ελλάδα και Κρήτη), τα διπλά και
τριπλά συμπλεγμένα αγγεία117
όπως οι τρίδυμοι κέρνοι, τα χειροποίητα αγγεία με
τέσσερα πόδια και τα άωτα κύπελλα118
(χαρακτηριστικό της τοπικής παράδοσης). Σε
μεγάλους αριθμούς βρίσκουμε τους ασκούς, ενώ άξιοι θαυμασμού είναι οι
δακτυλιόσχημοι ασκοί,
119
οι οποίοι αποτελούν τοπική ιδιαιτερότητα. Επίσης φαίνεται
να υπάρχει παράδοση στους εγχυτρισμούς σε πίθους. Άλλα σχήματα που βρίσκουμε
είναι120
τα αλάβαστρα με κυκλική ή κάθετη λαβή, οι κάνθαροι, οι πυξίδες, οι λέβητες,
οι οινοχόες, .
Στα χειροποίητα αγγεία121
παρατηρούμε ότι εκλείπουν τα ευμεγέθη αγγεία, μάλλον
λόγω της δυσκολίας στην κατασκευή τους. Τα συνηθέστερα σχήματα είναι οι
κυαθίσκοι και προχοΐσκες. Επίσης απαντώνται ανοιχτές μόνωτες φιάλες και πυξίδες.
Εντύπωση προκαλούν κάποιοι κύαθοι που εκτός από την λαβή φέρουν και άλλη μία ή
και δύο ψευδολαβές κολλημένες στο σώμα.
113
Μαρινάτος 1932, 32.
114
Σωτηρίου 2006, 667.
115
Μαρινάτος 1932, 33.
116
Βλαχόπουλος 2010, 29.
117
Κολώνας 2007, 350.
118
Καλλιγάς 1977, 122.
119
Souyoutzoglou – Haywood 1999, 52.
120
Κυπαρίσσης 1919, 108 – 110.
121
Μαρινάτος 1960, 45. 47
Μουσείο Αργοστολίου
Όσον αφορά το φωτογραφικό μας υλικό θα το παραθέσουμε ανάλογα με την
αρχαιολογική θέση στην οποία βρέθηκε. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ταύτιση και
χρονολόγηση έγινε σε συσχέτιση με το βιβλίο της Mountjoy.
122
Ενδεικτικά λοιπόν αναφέρουμε από τον θολωτό τάφο στα Τζαννάτα Πόρου την
ύπαρξη προχοΐσκων (εικ. 14), τρίωτων πιθαμφορίσκων (εικ. 15), ψευδόστομων
αμφορίσκων (εικ. 16-17), άωτων σταμνίσκων (εικ. 18), ληκύθων (εικ. 19), κυλίκων
(εικ.20),αλάβαστρων (εικ. 21).
Από τους δύο θολωτούς τάφους που βρέθηκαν στις Καγκέλισσες στα Κοκκολάτα το
σημαντικότερο εύρημα είναι τρίδυμος κέρνος (εικ. 22).
Στην αρχαιολογική θέση της Λακίθρας βρέθηκε ίσως και το πιο σημαντικό και
σίγουρα το πιο πλούσιο Μυκηναϊκό νεκροταφείο του νησιού. Έχει θαλαμωτούς
τάφους και από τους τέσσερις που είχαν παραμείνει ασύλητοι έχουμε πλούσια
κτερίσματα και πληθώρα ταφών.
123
Τα κυρίαρχα σχήματα είναι οι κρατήρες (εικ. 23-
24), ψευδόστομοι αμφορείς και αμφορίσκοι (εικ. 25-26), οινοχόες (εικ. 27), τριποδικό
αλάβαστρο (εικ. 28), δίδυμος και τρίδυμος κέρνος (εικ. 29) καθώς και πληθώρα
χειροποίητων αγγείων (εικ. 30). Επίσης υπήρχαν κύπελλα και αρύταινες (εικ. 31).
Τα ευρήματα από την αρχαιολογική θέση στα Προκοπάτα124
είχαν καλύτερη τύχη
από την κεραμική από τα Διακάτα125
που χάθηκε ολοσχερώς στο σεισμό του 1953,
δεν παύει όμως να έχει ελάχιστα ευρήματα από το θαλαμωτό τάφο που υπάρχει εκεί.
Τα πιο σημαντικά κομμάτια είναι ένας τρίωτος πιθαμφορέας (εικ. 32), ένας κρατήρας
με κάθετες λαβές (εικ. 33), ένας ψευδόστομος πιθαμφορίσκος (εικ. 34), ένας ασκός
(εικ. 35), υψίπους κύλιξ (εικ. 36) καθώς και ελάχιστα χειροποίητα αγγεία (εικ. 37).
Στα Μαζαρακάτα βρέθηκε τυχαία το Μυκηναϊκό νεκροταφείο. Παρατηρούμε ότι
ελάχιστα ευρήματα έχουν διασωθεί από την ΥΕ ΙΙΙ Α2- Β και τα περισσότερα είναι
από την ΥΕΙΙΙ Γ, η οποία είναι και η πιο πλούσια περίοδος του νησιού. Ενδεικτικά
αναφέρουμε ψευδόστομους αμφορίσκους ΥΕΙΙΙ Β περιόδου (εικ. 38), κρατήρες (εικ.
39), πρόχους (εικ. 40), υψίποδες κύλικες (εικ. 41) και χειροποίητα αγγεία (εικ. 42)
στα οποία περιλαμβάνεται και ασκός (εικ. 43). Μία ιδιαίτερη κατηγορία αγγείων είναι
και ο δακτυλιόσχημος ασκός (εικ. 44) δυσεύρετος έως άφαντος για την υπόλοιπη
Ελλάδα, του οποίου η χρήση θεωρείται ταφική, αφού έχει βρεθεί μόνο σε τάφους
μέχρι στιγμής.
Στα Μεταξάτα126
βρέθηκε Μυκηναϊκό νεκροταφείο που αποτελείται από έξι
θαλαμοειδείς τάφους και έχουμε μεγάλο αριθμό ψευδόστομων αμφορίσκων (εικ. 45),
δίδυμοι ή τρίδυμοι κέρνοι (εικ. 46), προχοΐσκες (εικ. 47), κύλικες (εικ. 48),κύπελλα
(εικ. 49) καθώς και άφθονα παραδείγματα χειροποίητης κεραμικής (εικ. 50). Τα
περισσότερα ανήκουν στα συνηθισμένα πρότυπα αγγείων της εποχής, δεν λείπουν
όμως και άλλα που έχουν ασυνήθιστα ή πρωτότυπα σχήματα, όπως αγγεία
ασκοειδούς σχήματος (εικ. 51), δακτυλιόσχημος ασκός (εικ. 52), μικρό τριποδικό
122
Mountjoy 1998, 13-208.
123
Souyoudzaglou- Haywood 1999, 150-154.
124
Αρχαιολογικό Μουσείο Αργοστολίου.
125
Μόσχος 2007, 238.
126
Μαρινάτος 1932, 11-31. 48
αγγείο (εικ. 53) και μικρό κυλινδρικό αγγείο που καλύπτεται από στικτή διακόσμηση
(εικ. 54).
Ο Σπ. Μαρινάτος ερεύνησε τον θολωτό τάφο στα Μαυράτα127
το 1936. Βρέθηκαν
πολλά αγγεία εκ των οποίων τα περισσότερα είναι αμφορείς δίωτοι και τρίωτοι,
ψευδόστομοι και κωνικοί (εικ. 55), κύπελλα (εικ. 56), κρατήρες (εικ. 57), πρόχοι (εικ.
58), υψίποδες κύλικες (εικ. 59), καρποδοχείο (εικ. 60)
Κατασκευή
Γενικά παρατηρείται κατάπτωση και παρακμή ως προς την ποιότητα του πηλού και
του βερνικιού σε σχέση με την μυκηναϊκή τεχνοτροπία.128
Το βερνίκι είναι γενικά
αναλαμπές ή λάμπει ελάχιστα, χρώματος μελανού ή καστανού διαφόρων
αποχρώσεων. Παρόλα αυτά υπάρχουν και παραδείγματα ωραίου ερυθρωπού ή
ερυθρομελανού στιλπνού μυκηναϊκού βερνικιού από τους τάφους των Διακάτων.129
Ο
Μαρινάτος130
χωρίζει τον πηλό της κεραμικής σε πέντε κατηγορίες.
Στην πρώτη κατηγορία, στην οποία ανήκει και η πλειονότητα των αγγείων,
συναντάμε πηλό, καλής όπτησης και αρκετά καθαρό. Τα χρώμα ανάλογα με την
ένταση της όπτησης κυμαίνεται μεταξύ ελαφρώς ερυθρού και ανοικτού καστανού.
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα αγγεία σε αυτή την κατηγορία, κρατούν καλύτερα από τα
υπόλοιπα αγγεία το βερνίκι, λόγω της σταθερότητας του πηλού.
Μία κατηγορία αρκετών αγγείων παρουσιάζει υπόλευκο ή ελαφρώς κιτρινωπό
καθαρό πηλό, λιγάκι εύθριπτο λόγω της ατελούς οπτήσεως, έτσι ώστε στην επαφή να
αφήνει στο χέρι λεπτό στρώμα λευκής σκόνης. Το βερνίκι φεύγει εύκολα, λόγω της
ελάχιστης συνοχής του πηλού.
Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν αγγεία ανάλογου πηλού με την δεύτερη κατηγορία, με
τη μόνη διαφορά ότι παρουσιάζουν ελαφριά ή ισχυρή πρασινίζουσα απόχρωση και
έχουν πιο στέρεα μορφή οπότε η διακόσμηση δεν είναι τόσο εξίτηλη.
Μία περιορισμένη κατηγορία, η οποία περιλαμβάνει μόνο μικρά αγγεία, παρουσιάζει
σκοτεινό τεφρό χρώμα, στο οποίο προστίθεται μελανό γάνωμα.
Τελευταία κατηγορία είναι αυτή των χειροποίητων αγγείων. Ο πηλός είναι
χονδροειδής, ακάθαρτος και γαιώδης. Φαίνεται ότι στα αγγεία αυτά η όπτηση γινόταν
σε ανοιχτή φωτιά, διότι ανάλογα με τον βαθμό της όπτησης και τον καπνό οι
αποχρώσεις κυμαίνονται μεταξύ του μελανού, του ερυθρωπού και του καστανού
διαφόρων αποχρώσεων.
Διακόσμηση
Όλοι οι κρατήρες και οι υψίποδες κύλικες έχουν την εσωτερική τους επιφάνεια
καλυμμένη με αραιό γάνωμα χρώματος μελανού, καστανού ή ερυθρωπού. Σε
μεγαλύτερα αγγεία το μελανό γάνωμα καλύπτει και ολόκληρη την εξωτερική τους
127
Μόσχος 2007, 259-260.
128
Souyoutzoglou – Haywood 1999, 57.
129
Μόσχος 2005, 238.
130
Μαρινάτος 1932, 31. 49
επιφάνεια χωρίς την ύπαρξη περαιτέρω διακόσμησης. Ο γενικός όμως κανόνας131
για
την εξωτερική διακόσμηση όλων των αγγείων είναι οι οριζόντιες ζώνες στο κατώτερο
μέρος και η φύλαξη του ανώτερου μέρους και των ώμων για την κυρίως διακόσμηση.
Υπάρχει όμως και η μεσαία κατηγορία κατά την οποία το αγγείο καλύπτεται
ολόκληρο με βερνίκι και αφήνονται μόνο μια ζώνη με το χρώμα του πηλού, ανάλογα
και με τον διάκοσμο. Χαρακτηριστικό των κρατήρων132
είναι ότι επαναλαμβάνουν
την διακόσμηση και στο πίσω μέρος.
Τα θέματα της διακόσμησης δεν παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία.
133
Κυριαρχεί
το σχήμα της σπείρας ενώ κοινά είναι και τα συγκεντρικά ημικύκλια στους ώμους
των αγγείων. Τρίγωνα και ρομβοειδή σχήματα καθώς και ρομβοειδές κόσμημα
παρεμβαλλόμενο μεταξύ σπειρών είναι επίσης μία αγαπητή συνήθεια. Η τεθλασμένη
γραμμή απλή ή πολλαπλή, καθώς και κυματοειδής χρησιμοποιούνται επίσης πολύ
συχνά. Ο Μαρινάτος134
αναφέρει την ύπαρξη, σπάνια, πιο σύνθετων θεμάτων, όπως
αυτό του διπλού πέλεκυ ή της πεταλούδας. Οι ψευδόστομοι αμφορείς διακοσμούνται
κυρίως με τα συνήθη γραμμικά θέματα στον ώμο, σπείρες, θηλειές, διάγραμμοι
ρόμβοι και τρίγωνα.
135
Οι μεγάλοι κρατήρες διακοσμούνται με τον ιδιότυπο γραμμικό
ρυθμό από πυκνά γεωμετρικά σχέδια και ολόβαφη επιφάνεια, επιρροή από την Αχαΐα.
Αξίζει να σημειωθεί136
ότι υπάρχουν κρατήρες και ένα ληκυθοειδές αγγείο, οι οποίοι
φέρουν διάκοσμο λευκού πηκτού χρώματος σε ζώνες πάνω στο μαύρο βερνίκι των
κρατήρων και της ερυθρωπής επάλειψης του ληκυθοειδούς αγγείου. Μοιάζει να είναι
επιβίωση της τεχνοτροπίας ανοικτού επί σκοτεινού.
Η διακόσμηση στα χειροποίητα αγγεία,
137
μιας και ποτέ δεν γίνεται χρήση χρώματος,
είναι εγχάρακτη ή ανάγλυφη ή εμπίεστη, αν και τα περισσότερα είναι ακόσμητα.
131
Μαρινάτος 1932, 34.
132
Souyoutzoglou – Haywood 1999, 57.
133
Souyoutzoglou – Hatwood 1999, 58.
134
Μαρινάτος 1932, 35.
135
Σωτηρίου 2006, 667.
136
Souyoutzoglou – Haywood 1999, 55.
137
Μαρινάτος 1932, 36. 50 51 52 53
Συμπεράσματα
Φαίνεται ότι οι Κεφαλλήνες εκμεταλλεύτηκαν κάθε φυσικό πόρο που τους πρόσφερε
το νησί, ενώ προσπάθησαν να εξαπλωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο δια
θαλάσσης. Τα υλικά κατάλοιπα μας δείχνουν ότι είχαν αναπτύξει ένα πολύ μεγάλο
εμπορικό δίκτυο. Εκτός από τα νησιά του Ιονίου, είχαν φτάσει μέχρι το Αιγαίο, την
Κύπρο και την Αίγυπτο, ενώ διατηρούσαν εμπορικές σχέσεις και με Πύλο, Κόρινθο,
Αχαΐα. Δεχόνταν επιρροές και αυτό φαίνεται πολύ καθαρά στην κεραμική τους, όπως
έχουμε αναφέρει, αλλά παρόλα αυτά φαίνεται να δίνουν τον δικό τους χαρακτήρα και
στην διακόσμηση και στην τυπολογία των αγγείων. Αξιοσημείωτο δε είναι ο πηλός
που χρησιμοποιούν, ο οποίος μέχρι και την Μεσοελλαδική περίοδο είναι πολύ
καθαρός και το επίχρισμα πολύ καλής ποιότητας, ενώ κατά την Υστεροελλαδική
περίοδο η ποιότητα αρχίζει να φθίνει, κάτι που δείχνει μεταβολές στον οικονομικό
τομέα.
Το σχηματολόγιο που χρησιμοποιείται είναι ευρύτατο, ειδικά την ΥΕ περίοδο.
Εντύπωση προκαλεί ο δακτυλιόσχημος ασκός, ο οποίος συναντάται συχνά, ενώ στην
υπόλοιπη Ελλάδα είναι σπάνιος έως ανύπαρκτος. Έχει βρεθεί μόνο ως ταφικό
κτέρισμα σύμφωνα με τις πληροφορίες που έχουμε ως τώρα, δίνοντάς του έτσι ένα
ιδιαίτερο χαρακτήρα. Επίσης συναντάμε, ιδιαίτερα την ΥΕ περίοδο πολλά τριποδικά
ή τετραποδικά αγγεία.
Επιπρόσθετα αξιοπερίεργο είναι ότι κρατούν τον τρόπο διακόσμησης light on dark,
την στιγμή που στην υπόλοιπη Ελλάδα έχει εξαφανισθεί.
Στη διακόσμηση κατά την ΥΕ περίοδο χρησιμοποιούν κυρίως σπειροειδή κοσμήματα
Ενδιαφέρον προκαλεί η εγχάρακτη και η στικτή διακόσμηση σε κάποια αγγεία
χειροποίητης κατασκευής κατά την ΥΕ περίοδο, ενώ την ίδια περίοδο οι Μυκηναίοι
κεραμείς την αποφεύγουν.
Τελειώνοντας, μια πρόσθετη ιδιαιτερότητα που παρατηρούμε είναι η χρήση ανοιχτών
και όχι κλειστών, κατά το σύνηθες, αγγείων στην κτέριση των νεκρών. 54
Επίλογος
Η καταγραφή των γνωστών μέχρι τώρα αρχαιολογικών θέσεων μας οδηγεί σε
πάμπολλα συμπεράσματα. Καταρχήν παρατηρούμε ότι επιλέγονταν θέσεις φύσει
οχυρές για κατοίκηση. Επίσης φρόντιζαν να είναι παραθαλάσσιες και παραποτάμιες,
καθώς και να υπάρχουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Γι αυτό το λόγο προτίμησαν
ιδιαίτερα τις περιοχές των Πρόννων και της Σάμης, ενώ πυκνή κατοίκηση στα άλλα
δύο βασίλεια παρατηρείται από την Μεσοελλαδική περίοδο και έπειτα, με
αποκορύφωμα την Υστεροελλαδική περίοδο, στην οποία πλέον κατοικείται όλο το
νησί. Ιδιαίτερα η Σάμη αποτυπώνει όλες τις πολιτισμικές φάσεις ως μεγάλο οικιστικό
κέντρο που μοιάζει να ήταν. Το ίδιο και η περιοχή των Πρόννων. Παρατηρείται
επίσης συνεχόμενη χρήση κάποιων νεκροταφείων στο πέρασμα των αιώνων. Αυτό
μας δείχνει ότι είχαν εντάξει στο παρόν τους, το παρελθόν, δεν κατέστρεφαν τα υλικά
κατάλοιπα, αλλά τα εκμεταλλεύονταν ανάλογα με τις ανάγκες τους. Αυτό φαίνεται
και από την συνέχιση κάποιων τρόπων διακόσμησης, όπως ο light on dark,
138
που ενώ
σταματά στην υπόλοιπη Ελλάδα, στην Κεφαλληνία χρησιμοποιείται μέχρι και την
Υστεροελλαδική εποχή.
Όπως είναι λογικό εκμεταλλεύτηκαν πλήρως τις φυσικές πηγές του τόπου. Για την
παραγωγή της κεραμικής χρησιμοποίησαν κυρίως τον τοπικό πηλό που συναντάται
σε αποχρώσεις του ερυθρού. Λόγω του μεγάλου εμπορικού δικτύου πού είχαν
αναπτύξει, πολλές φαίνονται να είναι οι επιρροές139
από τους άλλους λαούς και
κυρίως από την Κόρινθο. Αξιοπρόσεχτη είναι η μακρά τους παράδοση στην
χειροποίητη κεραμική, η οποία μας δείχνει ότι η πλειοψηφία των κατοίκων κατείχε
την τέχνη της κεραμοποιίας. Η επιλογή αυτή είναι πιθανόν να γινόταν λόγω
παραδόσεως, η οποία περνούσε από γενιά σε γενιά και όχι για οικονομικούς λόγους.
Ένα άλλο στοιχείο της ιδιαιτερότητας της είναι το πλούσιο σχηματολόγιο που
υπάρχει καθώς και τα πρωτότυπα σχήματα που έχουν βρεθεί.
140
Η εγχάρακτη και η
στικτή διακόσμηση που παρουσιάζουν κάποια χειροποίητα αγγεία είναι άλλο ένα
ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, διότι την ίδια περίοδο οι Μυκηναίοι141
μοιάζει να την
αποστρέφονται. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που κατέχει την πρώτη θέση αριθμητικά σε
σχέση με την τροχήλατη, σε όλες τις χρονικές περιόδους. Αξιοσημείωτο δε είναι ότι
την βρίσκουμε κυρίως μέσα σε τάφους, που σημαίνει ότι είχε ιδιαίτερη σημασία γι
αυτούς.
Επιπρόσθετα η χρήση ανοιχτών αγγείων στην κτέριση των νεκρών καθώς και οι
χρήση κάποιων τύπων αγγείων όπως οι αρυτήρες142
και οι δακτυλιόσχημοι ασκοί,
143
οι οποίοι στην υπόλοιπη Ελλάδα εμφανίζονται σπάνια έως καθόλου ενώ στην
Κεφαλληνία βρίσκονται σε αφθονία, είναι ένα ακόμη σημάδι της ιδιαιτερότητας
αυτού του λαού, ο οποίος φαίνεται να πράττει ανάλογα με τις δικές του ανάγκες και
προτιμήσεις.
138
Μαρινάτος 1932, 30.
139
Σωτηρίου 2000, 122.
140
Μαρινάτος 1932, 36.
141
Μόσχος 2005, 280.
142
Μαρινάτος 1932, 35.
143
Μόσχος 2005, 224 / 229 / 233. 55
Αξιοσημείωτη είναι η καθαρότητα του πηλού, καθώς και το καλής ποιότητας
επίχρισμα που χρησιμοποιούσαν κατά την ΝΛ έως ΜΕ περίοδο. Στην
Υστεροελλαδική περίοδο υπάρχει μια κατάπτωση της ποιότητα του επιχρίσματος και
του πηλού,
144
η οποία παρατηρείται και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Ακόμη και στα
χειροποίητα αγγεία η ποιότητα του πηλού είναι αξιοθαύμαστη.
Η ανάγκη τους για αυτάρκεια και κυριαρχία τους οδηγεί στη θάλασσα και το εμπόριο,
το οποίο ήταν ο βασικός παράγοντας της ευημερίας τους. Γνωρίζουμε ότι ήταν
μεγάλοι ταξιδευτές και αυτό φαίνεται από την αρχή της ιστορίας με τους Τάφιους,
145
τον φόβο και τρόμο της Μεσογείου και αργότερα με τον πολυσυζητημένο Οδυσσέα
και το ατελείωτο ταξίδι του. Η κεραμική μας δείχνει επαφές με την ηπειρωτική
Ελλάδα όπως η Αργολίδα, η Κόρινθος, η Πύλος, τα νησιά του Αιγαίου όπως η Νάξος
και η Σύρος καθώς και την Κύπρο και την Αίγυπτο. Από όλα αυτά τα στοιχεία
καταλαβαίνουμε ότι οι Κεφαλλήνες από αρχαιοτάτων χρόνων χαρακτηρίζονται από
την σχέση τους με τη θάλασσα και τα ταξίδια.
Η εργασία αυτή προσπάθησε να αναδείξει τον προϊστορικό πολιτισμό της
Κεφαλληνίας μέσα από το αρχαιολογικό δημοσιευμένο υλικό που υπάρχει. Γι’ αυτό
το λόγο καταγράφτηκαν και καταχωρίστηκαν οι περισσότερες αρχαιολογικές θέσεις
που υπάρχουν στο νησί, καθώς και τι περιλαμβάνουν. Για την διευκόλυνση του
αναγνώστη δημιουργήθηκε σχετικός πίνακας, ενώ υπάρχουν χάρτες των
αρχαιολογικών θέσεων. Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώθηκε στην κεραμική που έχει
βρεθεί στις καταγεγραμμένες θέσεις. Λόγω ελλείψεως υλικού η αναφορά της
κεραμικής έγινε στο πλαίσιο της καταγεγραμμένης χρονολόγησης, ενώ η ειδικότερη
χρονολόγηση και η τυπολογική ανάλυση έγινε από την γράφουσα έπειτα από ειδική
έρευνα (φωτογραφίες, χρονολόγηση με συσχετισμό από την υπόλοιπη Ελλάδα, την
ίδια χρονική περίοδο) του υλικού που υπάρχει στο Μουσείο Αργοστολίου.
Η γεωγραφική θέση της Κεφαλληνίας, η οποία βρίσκεται σε κομβικό σημείο και
επικοινωνεί με την Αδριατική ευνοεί το εμπόριο και την ναυτιλία, οι πλούσιοι
φυσικοί πόροι του νησιού, καθώς και οι συγγενικές σχέσεις που είχαν με τους
Μυκηναίους συντέλεσαν στην μεγάλη ανάπτυξη του εγχώριου πληθυσμού. Παρόλα
αυτά οι αρχαιολογικές ανασκαφές που γίνονται στο νησί είναι λίγες σε αριθμό και το
δημοσιευμένο υλικό ελάχιστο. Οπότε η πεποίθηση ότι αυτή τη στιγμή δεν έχουμε
αγγίξει τίποτα περισσότερο από τη μια άκρη του πέπλου του παρελθόντος, μιας και η
Κεφαλληνία στο μεγαλύτερο μέρος παραμένει ανεξερεύνητη αγγίζει περισσότερο την
πραγματικότητα. Στο μέλλον θα υπάρξουν και άλλα στοιχεία που θα συμπληρώσουν
και θα αναδείξουν το παρελθόν των Κεφαλλήνων
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου